Trần Nhân Tông (1258-1308) là một trong những vị vua anh minh nhất của lịch sử Việt Nam. Người tên thật là Trần Khâm, vua Trần thứ ba (sau vua cha Trần Thánh Tông và trước vua Trần Anh Tông). Với 50 năm cuộc đời, vua Phật Trần Nhân Tông đã kịp làm được ít nhất năm việc lớn hiếm thấy và khó ai bì kịp ở mọi dân tộc và mọi thời đại: 1) Minh quân lỗi lạc, làm vua 15 năm (1278 – 1293) trực tiếp lãnh đạo cuộc kháng chiến hai lần đánh thắng quân Nguyên Mông là đội quân xâm lược hùng mạnh nhất thời đó; 2) Tổ sư thiền phái Trúc Lâm và Thái Thượng Hoàng 15 năm (1294-1306) là vua Phật Việt Nam. 3) Nhà văn hóa và nhà thơ kiệt xuất với kiệt tác thơ Thiền Trần Nhân Tông và thắng tích Trúc Lâm Yên Tử; 4) Người thầy chiến lược vĩ đại muôn đời của kế sách một chữ “đồng” “vua tôi đồng lòng, toàn dân đồng sức”, nhược thắng cường, yếu thắng mạnh, nước nhỏ thắng nước lớn, sự nghiệp mở nước và thống nhất non sông Việt bằng vương đạo, thuận thời, thuận người . 5) Nhà trị loạn kỳ tài đã hưng thịnh nhà Trần và cứu nguy cho nước Việt ở thời khắc quyết định, biến nguy thành an, biến những điều không thể thành có thể.
Kiệt tác thơ thiền đức Nhân Tông là đỉnh cao thơ Thiền thời Trần:
Lên non thiêng Yên Tử, khảo sát điền dã những chứng tích lịch sử văn hóa lưu dấu mãi với thời gian. “Soi sáng lại chính mình là phận sự gốc, chẳng từ nơi khác mà được.” (Phản quan tự kỷ bổn phận sự, bất tùng tha đắc.). Đức Nhân Tông viết về sự đạt ngộ với người thầy là Tuệ Trung Thượng Sĩ . “Nghe xong, tôi thông suốt được đường vào, bèn vén áo thờ Ngài làm thầy”. “Soi sáng lại chính mình” chứ không tìm kho báu ở đâu khác là trí tuệ siêu việt của vua Phật Trúc Lâm Yên Tử Trần Nhân Tông.
TRÚC LÂM TRẦN NHÂN TÔNG Hoàng Kim
Kinh Dịch xem chơi, 365 ngày mê mãi. Sách Nhàn đọc giấu, câu có câu không. Trước đèn 700 năm, Yên Tử Trúc Lâm thăm thẳm tầm nhìn.
1 “Câu hữu câu vô, Quay bên phải, ngoái bên trái. Thuyết lý ầm ĩ, Ồn ào tranh cãi. Câu hữu câu vô, Khiến người rầu rĩ. Cắt đứt mọi duyên quấn quýt như dây leo, Thì hữu và vô đều hoàn toàn thông suốt”. 2. “Kinh Dịch xem chơi Yêu tính sáng yêu hơn châu báu. Sách Nhàn đọc giấu Trọng lòng rồi trọng nữa hoàng kim” 3. “Ở đời vui đạo thả tùy duyên Đói cứ ăn đi, mệt ngủ liền Kho báu trong nhà thôi tìm kiếm Vô tâm đối cảnh hỏi chi thiền”
(Trúc Lâm Trần Nhân Tông)
Hứng mật đời thành thơ Việc nghìn năm hữu lý Trạng Trình
Đến trúc lâm Đạt năm việc lớn hoàng thành Đất trời xanh Yên Tử …
Trần Nhân Tông (1258-1308) là một trong những vị vua anh minh nhất của lịch sử Việt Nam. Người tên thật là Trần Khâm, vua Trần thứ ba (sau vua cha Trần Thánh Tông và trước vua Trần Anh Tông). Với 50 năm cuộc đời, vua Phật Trần Nhân Tông đã kịp làm được ít nhất năm việc lớn hiếm thấy và khó ai bì kịp ở mọi dân tộc và mọi thời đại: 1) Minh quân lỗi lạc, làm vua 15 năm (1278 – 1293) trực tiếp lãnh đạo cuộc kháng chiến hai lần đánh thắng quân Nguyên Mông là đội quân xâm lược hùng mạnh nhất thời đó; 2) Tổ sư thiền phái Trúc Lâm và Thái Thượng Hoàng 15 năm (1294-1306) là vua Phật Việt Nam. 3) Nhà văn hóa và nhà thơ kiệt xuất với kiệt tác thơ Thiền Trần Nhân Tông và thắng tích Trúc Lâm Yên Tử; 4) Người thầy chiến lược vĩ đại muôn đời của kế sách một chữ “đồng” “vua tôi đồng lòng, toàn dân đồng sức”, nhược thắng cường, yếu thắng mạnh, nước nhỏ thắng nước lớn, sự nghiệp mở nước và thống nhất non sông Việt bằng vương đạo, thuận thời, thuận người . 5) Nhà trị loạn kỳ tài đã hưng thịnh nhà Trần và cứu nguy cho nước Việt ở thời khắc quyết định, biến nguy thành an, biến những điều không thể thành có thể.
Kiệt tác thơ thiền đức Nhân Tông là đỉnh cao thơ Thiền thời Trần:
Lên non thiêng Yên Tử, khảo sát điền dã những chứng tích lịch sử văn hóa lưu dấu mãi với thời gian. “Soi sáng lại chính mình là phận sự gốc, chẳng từ nơi khác mà được.” (Phản quan tự kỷ bổn phận sự, bất tùng tha đắc.). Đức Nhân Tông viết về sự đạt ngộ với người thầy là Tuệ Trung Thượng Sĩ . “Nghe xong, tôi thông suốt được đường vào, bèn vén áo thờ Ngài làm thầy”. “Soi sáng lại chính mình” chứ không tìm kho báu ở đâu khác là trí tuệ siêu việt của vua Phật Trúc Lâm Yên Tử Trần Nhân Tông.
THẦY TUỆ TRUNG THƯỢNG SĨ Hoàng Kim
Vua Trần Nhân Tông hỏi Tuệ Trung Thượng Sĩ về tôn chỉ, Thượng sĩ đáp: “Hãy quay về tự thân chứ không tìm ở đâu khác”. Trần Nhân Tông bừng tỉnh ngộ, bèn xốc áo, thờ làm Thầy. Thơ Thiền Tuệ Trung Thượng Sĩ sâu sắc, thông tuệ. Đó là những viên ngọc di sản văn hóa đặc biệt quý giá.
TUỆ TRUNG THƯỢNG SĨ LÀ AI?
Tuệ Trung Thượng Sĩ (慧中上士; 1230- 1291) là Hưng Ninh Vương Trần Tung, danh tướng và thiền sư nổi tiếng đời Trần. Ông là con trưởng của An Sinh Vương Trần Liễu, anh ruột của Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn và Hoàng hậu Nguyên Thánh Thiên Cảm húy Thiều, vợ vua Trần Thánh Tông. Ông có công lớn trong ba lần kháng chiến chống Nguyên Mông năm 1258, 1285 và 1288. Sau kháng chiến thành công, ông được phong chức Tiết độ sứ cai quản phủ Thái Bình. Nhưng không lâu sau ông lại lui về ấp Tịnh Bang (nay ở huyện Vĩnh Bảo, ngoại thành Hải Phòng) lập Dưỡng Chân trang để theo đuổi nghiệp Thiền. Vua Trần Nhân Tông hỏi Tuệ Trung Thượng Sĩ về tôn chỉ, Thượng sĩ đáp: “Hãy quay về tự thân chứ không tìm ở đâu khác”. Trần Nhân Tông bừng tỉnh ngộ, bèn xốc áo, thờ làm Thầy. Đức Nhân Tông có bài tán về Tuệ Trung: “Vọng chí di cao, Toàn chi di kiên. Hốt nhiên tại hậu, Chiêm chi tại tiền. Phu thị chi vị, Thượng sĩ chi Thiền. Nghĩa là: Nhìn lên càng thấy cao,/ Khoan vào càng thấy cứng./ Bỗng nhiên ở phía sau,/ Nhìn lại thấy phía trước./ Cái đó gọi là:/ Đạo Thiền của Thượng sĩ.” Quyển Tuệ Trung Thượng Sĩ Ngữ Lục nằm trong bộ “Trần Triều Dật Tồn Phật Điển Lục”, là bộ Phật điển còn sót của đời nhà Trần. Tập sách này rất quan yếu trong nhà Thiền, nhất là Thiền tông Việt Nam.“ Sách này do Điều Ngự Giác Hoàng Trần Nhân Tông khảo đính, thiền sư Pháp Loa biên tập, thiền sư Huệ Nguyên khắc in lại năm 1763. Chứng tích ở Kỳ Lân thiền viện (Hoàng Kim trích dẫn theo Thích Thanh Từ DL 1996 – PL 2540, Tuệ Trung Thượng Sĩ Ngữ Lục giảng giải)
Hành trạng Thượng Sĩ (Trần Tung: 1230 – 1291)
Thượng Sĩ là con đầu của Khâm Minh Từ Thiện Thái Vương (Trần Liễu), là anh cả của Hoàng thái hậu Nguyên Thánh Thiên Cảm. Khi Đại vương mất, Hoàng đế Thái Tông cảm nghĩa phong cho Thượng Sĩ tước Hưng Ninh Vương.
Lúc nhỏ, Thượng Sĩ nổi tiếng bẩm chất cao sáng thuần hậu. Được cử trấn giữ quân dân đất Hồng Lộ, hai phen giặc Bắc xâm lăng, Ngài chống ngăn có công với nước, lần lượt thăng chức Tiết độ sứ giữ cửa biển Thái Bình. Thượng Sĩ là người khí lượng uyên thâm, phong thần nhàn nhã. Tuổi còn để chỏm, Ngài đã mến mộ cửa Không. Sau Ngài đến tham vấn Thiền sư Tiêu Dao ở Tinh xá Phước Đường. Ngài lãnh hội được yếu chỉ, dốc lòng thờ làm thầy. Hằng ngày, Ngài lấy Thiền duyệt làm vui, không lấy công danh làm sở thích. Ngài lui về ở phong ấp Tịnh Bang, đổi tên là làng Vạn Niên. Hòa ánh sáng lẫn với thế tục (hòa quang đồng trần), Ngài cùng mọi người chưa từng chống trái, nên hay làm hưng thạnh hạt giống chánh pháp, dạy dỗ được hàng sơ cơ, người đến hỏi han, Ngài đều chỉ dạy cương yếu, khiến họ trụ tâm, tánh Ngài tùy phương tiện khi hiện khi ẩn, trọn không có danh thật.
Vua Thánh Tông nghe danh Ngài đã lâu, bèn sai sứ mời vào cửa khuyết. Ngài đối đáp với Vua đều là những lời siêu thoát thế tục. Nhân đó, vua Thánh Tông tôn Ngài làm Sư huynh, tặng hiệu là Tuệ Trung Thượng Sĩ. Ngài vào cung thăm, Thái hậu mở tiệc thịnh soạn tiếp đãi. Dự tiệc, Ngài gặp thịt cứ ăn. Thái hậu lấy làm lạ hỏi: “Anh tu thiền mà ăn thịt, đâu được thành Phật?”
Thượng Sĩ cười đáp: “Phật là Phật, anh là anh. Anh chẳng cần làm Phật, Phật chẳng cần làm anh, không nghe Cổ đức nói: ‘Văn-thù là Văn-thù, Giải Thoát là Giải Thoát’ đó sao?”
Thái hậu qua đời, nhà Vua làm lễ trai tăng ở cung cấm. Nhân lễ khai đường, Vua thỉnh những vị danh đức các nơi, theo thứ lớp mỗi vị thuật bài kệ ngắn để trình kiến giải. Kết quả thảy đều quến sình ủng nước, chưa có chỗ tỏ ngộ. Nhà Vua lấy quyển tập đưa Thượng Sĩ. Thượng Sĩ cầm viết xóa một mạch, rồi làm bài tụng tự thuật rằng:
(1)
Kiến giải trình kiến giải Tợ ấn mắt làm quái Ấn mắt làm quái rồi Rõ ràng thường tự tại.
Nhà Vua đọc xong, liền phê tiếp theo sau:
Rõ ràng thường tự tại Cũng ấn mắt làm quái Thấy quái chẳng thấy quái Quái ấy ắt tự hoại.
Thượng Sĩ đọc, thầm nhận đó.
Sau Vua kém vui, Thượng Sĩ viết thơ hỏi thăm bệnh. Vua đọc thơ, trả lời bằng bài kệ:
Thượng Sĩ đọc kệ than thở giây lâu. Đến khi Vua bệnh nặng, Thượng Sĩ khập khễnh về kinh thăm, nhưng đến nơi Vua đã qui tiên rồi.
Riêng tôi (Sơ tổ Trúc Lâm) nay cũng nhờ ơn Thượng Sĩ dạy dỗ. Lúc tôi chưa xuất gia, gặp tuần tang của Nguyên Thánh mẫu hậu, nhân thỉnh Thượng Sĩ. Thượng Sĩ trao cho tôi hai quyển lục Tuyết Đậu và Dã Hiên. Tôi thấy Ngài thế tục quá sanh nghi ngờ, bèn khởi tâm trẻ con trộm hỏi rằng:
– Chúng sanh do nghiệp uống rượu ăn thịt, làm sao thoát khỏi tội báo?
Thượng Sĩ bảo cho biết rõ ràng:
– Giả sử có người đứng xây lưng lại, chợt có Vua đi qua sau lưng, người kia thình lình hoặc cầm vật gì ném trúng Vua, người ấy có sợ không? Vua có giận chăng? Như thế nên biết, hai việc này không liên hệ gì nhau.
Thượng Sĩ liền đọc hai bài kệ để dạy:
(13)
Vô thường các pháp hạnh Tâm nghi tội liền sanh Xưa nay không một vật Chẳng giống cũng chẳng mầm.
(14)
Ngày ngày khi đối cảnh Cảnh cảnh từ tâm sanh. Tâm cảnh xưa nay không Chốn chốn ba-la-mật.
Tôi lãnh hội ý chỉ hai bài tụng, giây lâu hỏi: “Tuy nhiên như thế, vấn đề tội phước đâu dè đã rõ ràng.”
Thượng Sĩ lại dùng kệ để giải rõ:
(15)
Ăn rau cùng ăn thịt Chúng sanh mỗi sở thuộc. Xuân về trăm cỏ sanh Chỗ nào thấy tội phước?
Tôi thưa: “Chỉ như gìn giữ giới hạnh trong sạch, không chút xao lãng lại thế nào?”
Thượng Sĩ cười không đáp. Tôi lại thỉnh cầu. Ngài lại nói hai bài kệ (16 và 17)để ấn định đó:
(16) Giữ giới cùng nhẫn nhục Chuốc tội chẳng chuốc phước. Muốn biết không tội phước Chẳng giữ giới nhẫn nhục.
(17)
Như khi người leo cây Trong an tự cầu nguy. Như người không leo cây Trăng gió có làm gì?
Ngài lại dặn nhỏ tôi: “Chớ bảo cho người không ra gì biết.” Tôi biết môn phong của Thượng Sĩ cao vót. Một hôm tôi xin hỏi Ngài về “bổn phận tông chỉ”, Thượng Sĩ đáp: “Soi sáng lại chính mình là phận sự gốc, chẳng từ nơi khác mà được.” (Phản quan tự kỷ bổn phận sự, bất tùng tha đắc.) Nghe xong, tôi thông suốt được đường vào, bèn vén áo thờ Ngài làm thầy.
Ôi! Tinh thần sắc vận của Thượng Sĩ thật trang nghiêm, cử chỉ thẳng thắn uy đức, lời bàn huyền nói diệu, dường gió mát trăng thanh, những hàng thạc đức đương thời đều bảo Thượng Sĩ tin sâu hiểu rõ, thuận hạnh nghịch hạnh thật khó lường được.
Sau Ngài bệnh ở Dưỡng Chân Trang, chẳng ở trong phòng thất. Kê một chiếc giường gỗ ở giữa nhà trống, Ngài nằm theo thế kiết tường, nhắm mắt mà tịch. Các người hầu và thê thiếp trong nhà khóc rống lên. Thượng Sĩ mở mắt ngồi dậy, đòi nước súc miệng rửa tay, rồi quở nhẹ rằng: “Sống chết là lẽ thường, đâu nên buồn thảm luyến tiếc, làm nhiễu động Chân tánh ta.” Nói xong, Ngài an nhiên thị tịch, thọ sáu mươi hai tuổi. Bấy giờ là ngày mùng một tháng tư năm Tân Mẹo, nhằm niên hiệu Trùng Hưng thứ 7 (1291) đời vua Trần Nhân Tông.
Tôi đích thân đến dinh của Ngài, có làm bài tụng “Thắp Hương Đền Ơn”, không chép lại đây.
Sau khi tôi được truyền nối pháp, mỗi khi khai đường thuyết pháp, tự nhớ đến tứ trọng ân, nhất là ân pháp nhũ khó đền. Tôi sai họa sĩ vẽ chân dung của Ngài, để được cúng dường, tự thuật bài tụng để tán thán. Đề rằng:
Lão cổ chùy này Người khó diễn tả Thủ xích Lương Hoàng Cây dùi Tần Đế. Hay vuông hay tròn Hay dày hay mỏng Biển pháp một mắt Rừng thiền ba góc.
Các hàng môn đệ tán tụng:
– Đệ tử nối pháp Trúc Lâm Đại Đầu-đà tán:
Trông đó càng cao Dùi đó càng cứng. Bỗng dưng ở sau Nhìn đó ở trước. Đây mới gọi là Thiền của Thượng Sĩ.
– Trúc Lâm đàn cháu nối pháp đệ tử Pháp Loa cúi đầu kính cẩn tán:
Á! Gang ròng nhồi lại Sắt sống đúc thành. Thước trời tấc đất Gió mát trăng thanh. Chao!
– Trúc Lâm đàn cháu nối pháp đệ tử Bảo Phác cúi đầu kính cẩn tán:
Linh Sơn chính tai nghe Nhai tủy lão Hồ trọc No rồi mớm cháu con Chồn cáo hóa sư tử. Gặp trường nói nín nhàn Trăng tẩm nước sông thu Muốn biết toàn vị mặn Trả con chuột kia đi.
– Đệ tử Tông Cảnh cúi đầu kính cẩn tán:
Thiền thầy ta con quì một chân Bờ dốc buông tay tâm như như. Trên đầu cột phướn nấu quả chùy Bỗng nhiên cỡi ngược lừa ba cẳng. Năm trước tặng ta trâu đất rống Ngày nay ngựa gỗ hí trả Ngài. Trâu sắt đầu nhỏ sừng co quắp Đêm về húc vỡ núi Tu-di. Thảnh thơi nhảy thẳng hang rồng dữ Cướp được san-hô quí một cành Thần biển nâng lên sáng trời đất Na-tra nổi giận uy đức mờ. Ha! Ha! Ha! Cũng rất kỳ Dương Xuân Bạch Tuyết hòa rất ít Một mức sau cùng hội thế nào? Án tố rô, tố rô, tất rị, tất rị.
– Đệ tử cư sĩ hiệu Thiên Nhiên, Vương Như Pháp cúi đầu kính cẩn tán:
Thật kỳ đặc! Thật kỳ đặc! Trâu đất rống trăng không kẹt mắc Viết ra sáu bảy trí tuệ môn Chớ nói núi bút cùng rừng mực.
– Trúc Lâm Thị giả đệ tử Pháp Cổ cúi đầu kính cẩn tán:
Xưa Quốc sư, nay Thượng Sĩ Cùng một trượng phu chia đây kia. Tác giả Tỳ-da đứng dưới gió Lão ngốc Bàng công một trái cà. Giáo giáp ba huyền phá lao quan Trên chớp lông mày thôi nghĩ suy. Màn mắt che mất núi Tu-di Trong miệng nuốt ngang nước biển cả. Dưới hàm rồng dữ đục ly châu Phóng sợi tơ sen cột cọp lớn. Pháp vương vương pháp mặc tung hoành Nắm tay chung đường quên mi tớ. Rảnh rang đùa gẩy đàn không dây Làng múa thôn ca câu: La lý! Lý la la! La lý lý! Chẳng thuộc cung thương giác vũ rành Thầy tôi nối tiếng ông Như Điệu Phong thái khác thường lại đẹp thêm. Tử Kỳ mất rồi tri âm ít Bao điều cao rộng ở nơi nao? Người sau tiếp vang nối lời rỗng Nhận được như xưa lại chẳng phải Ôi!
– Trúc Lâm Thị giả Tuệ Nghiêm kính cẩn tán:
Lò hồng điểm tuyết Tháng chạp hoa sen. Chẳng bút khá viết Chẳng lời khá phô. Chọi đá nháng lửa Điện xẹt chớp sáng. Chẳng tìm khá tìm Chẳng chốn khá chốn. Đó là Thượng Sĩ Khó lường cơ Ngài Hòa cùng ánh sáng Đồng với tục tăng. Tỳ-da nắm tay Hoành Dương kết mày Vòng vàng lùm gai Nuốt đó thấu đó. Con trâu con khỉ Đánh vào rừng Thiền Vo tròn cọp dữ Quỉ thần vườn pháp Miệng trống rao truyền Xuân vào cành vàng Cổ chùy! Cổ chùy!
…
HAI BÀI THƠ CỦA THƯỢNG SĨ
Cây tùng ở đáy khe (2)
Thương cội tùng xanh tuổi bấy niên, Đừng than thế mọc lệch cùng xiên; Cột rường chưa dụng người thôi lạ, Cỏ dại hoa hèn trước mắt chen.
Suy táp hình hài khởi túc vân, Phi quan lão hạc tị kê quần; Thiên thanh vạn thuý mê hương quốc, Hải giác thiên đầu thị dưỡng chân.
THƠ THIỀN TUỆ TRUNG THƯỢNG SĨ Trên đây là hành trạng Thượng Sĩ Trần Tung 1230 – 1291 cùng lời khai ngộ Nhân Tông đặc biệt nổi tiếng của Thượng Sĩ đã bền vững với thời gian do chính đức Nhân Tông xác nhận, khảo đính, thiền sư Pháp Loa biên tập, thiền sư Huệ Nguyên khắc in lại năm 1763 và tám bài thơ thiền của Thượng Sĩ (với số thứ tự 1, 2, 3, 13, 14, 15, 16, 17 mà tôi gượng chép thêm để bạn tiện đọc). Phía dưới là chín bài Thơ Thiền Thượng Sĩ (số thứ tự 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12 trong tài liệu tôi đọc được không thấy số mà chỉ do Thượng Sĩ đối cảnh ngẫu hứng viết ra). Tôi xin chép lại để mọi người cùng thưởng lãm. Đây là những áng thơ thiền cực kỳ sâu sắc và thông tuệ. Kính mong thức giả gần xa bổ túc nguyên bản, dị bản, bình giảng, góp ý để giúp hiệu đính và hoàn thiện.
(4)
Tử sinh đừng hỏi, kẻo phí lời. Thời tiết “nhân duyên” vốn tại trời. Mây núi nào không bay cạnh núi, Sóng nào chẳng ở chốn xa khơi. Hoa nở tháng Ba, luôn vẫn vậy. Gà gáy canh năm đánh thức người. Cái đạo, cái tâm ai thấu hiểu, Mới biết phù du sống ở đời.
(5)
Chẳng kém Tứ Minh về cái ngông, Không cầu Trời Phật thưởng khen công. Giác ngộ nhiều khi chưa mà đã, Sự đời lắm lúc có mà không. Tiểu nhân tìm thuốc mong bất tử, Người giỏi ung dung chẳng bận lòng. Đi câu mà chẳng mang câu, lưới, Thậm chí chẳng thèm ngó xuống sông.
(6)
Thế gian ưa dối, không ưa thật. Nhưng thật dối gì, đều bụi đất. Muốn sang tới được bờ bên kia, Hãy hỏi trẻ con chơi trước mặt.
(7)
Xuân hết đến hè, năm tháng qua. Rất nhanh, người trẻ hoá thành già. Sầu muộn luôn theo cùng tuổi tác. Sang giàu rút cục chỉ phù hoa. Bể “khổ” là đời, thường vẫn vậy, Sông “yêu” mang lại lắm phiền hà. Cứ mãi buông mình theo dục vọng, Có ngày tai hoạ đến tìm ta.
(8)
Phật ở trong lòng mỗi chúng ta. Bốn phương thân pháp chỉ bao la. Trong veo bể Phật, đêm thu lắng. Trời đêm đơn độc mảnh trăng tà.
(9)
Ở đời, phúc họa đến song song. Nơi này thanh tịch sống thong dong. Sáng ngắm chim bay trên sóng biển. Chiều xem mây khói phủ kín đồng. Thẹn đời điên loạn, thân nhơ bẩn. Mừng nước chưa suy, sạch tấm lòng. Đêm đêm mơ thấy quan âm Phật. Sóng thu vừa cạn lại vừa trong.
(10)
Cái tâm không tướng, chẳng hình hài. Thấy nó mắt thường dễ mấy ai? Muốn biết cái tâm cho thật rõ, Từ chiều cứ ngủ đến canh hai.
(11)
Thanh thản ngồi yên chính giữa nhà, Nhìn Côn Luân khói gợn xa xa. Lúc mệt, thảnh thơi, tâm tự tắt, Không thiền, không Phật, chỉ mình ta.
(12)
Giữa không và có chẳng bao xa. Xưa nay sống chết – một thôi mà. Hoa nở năm nay – hoa năm ngoái. Trăng sáng bây giờ – trăng tối qua. Thấm thoắt Ba Sinh như gió thoảng. Tuần hoàn Chín Cõi kiếp phù hoa. Vậy sống thế nào là tốt nhất? Ma ha bát nhã, tát – bà – ha?
