MÁI TRƯỜNG BÊN DÒNG GIANH Hoàng Kim tư liệu và hình ảnh quý về mái trường bên dòng Gianh, nơi tỏa sáng nét đẹp nhân văn của tình thầy trò và nôi đào tạo nhiều thế hệ những người con trung hiếu hiến dâng bầu máu nóng cho Tổ Quốc Quê Hương trường tồn và phát triển.
“Trường Quảng Trạch trên miền Quảng Thọ/ Tên trường ta chữ đỏ vàng son/ Tên Tổ Quốc, tên yêu thương / Thơm dòng sữa mẹ quê hương xa gần … Thầy Trần Đình Côn người Hiệu trưởng đầu tiên Trường Quảng Trạch đã viết bài thơ tuyệt hay “Bài ca Trường Quảng Trạch” giới thiệu về Trường Quảng Trạch, một trường học nổi tiếng của tỉnh Quảng Bình lá cờ đầu địa chỉ xanh toàn ngành giáo dục Việt Nam thời chống Mỹ. Trường đã đào tạo biết bao thế hệ học sinh. Nhiều người trong số họ đã ngã xuống trên các chiến trường cho Việt Nam độc lập và thống nhất. Nhiều người trong số họ đã thầm lặng dấn thân cho đời sống của người dân tốt hơn, đất nước và quê hương vươn tới. Nhiều người trong số họ thành danh hiếm thấy trong cả nước, nhưng sâu sắc hơn hết là nét bình dị, chân thành, tình nghĩa, thuỷ chung.
“Ta gặp nhau từ lúc tóc còn xanh. Nay tìm lại thì đầu đã bạc. Để nhớ một thời cùng toàn dân đánh giặc. Gian khổ chất chồng, mất mát đau thương. Bốn mươi năm thầy bạn tỏa muôn phương. Nay ôn lại thầy trò thời chống Mỹ. Trăm khuôn mặt anh chị nào cũng quý. Bình dị, chân thành, tình nghĩa, thuỷ chung. Nét đẹp quê hương Quảng Trạch anh hùng”. Thầy Phạm Ngọc Căng người Thanh Hóa, phó Hiệu trưởng đầu tiên của Trường cấp Ba Quảng Trạch là tác giả của những câu thơ thắm tình thầy bạn trên đây.
VỀ LẠI MÁI TRƯỜNG BÊN DÒNG GIANH Thầy Phạm Ngọc Căng đã cùng với thầy Châu, thầy Thành đã dốc sức thiết lập Ban Liên Lạc cựu thầy cô và học sinh Trường Quảng Trạch mới và cũ để kết nối hình thành nền tảng tư liệu và thông tin cho Trường Quảng Trạch. Quý Thầy đã vào đất phương Nam gặp cựu học sinh Trường Quảng Trạch để chuẩn bị lễ kỷ niệm truyền thống… “Chúng tôi sà vào lòng Thầy mà trẻ lại”. Anh Đinh Đình Chiến hiệu trưởng Trường Phổ thông Trung học Đức Linh Bình Thuận là cựu học sinh của Trường Quảng Trạch đã xúc động thán phục gương tận tụy của quý Thầy mà nói vậy. Đó cũng là sự ngưỡng mộ và biết ơn sâu nặng của chúng tôi đối với quý Thầy …
Trường Quảng Trạch là nôi dạy giỏi học tốt mẫu mực lá cờ đầu của ngành giáo dục Việt Nam thời chống Mỹ.Trường Quảng Trạch là nơi tỏa sáng nét đẹp nhân văn của tình thầy trò và nôi đào tạo nhiều người thành danh hiếm thấy trong trong cả nước. Tính sơ trong lứa chúng tôi, Trường Quảng Trạch đã là nôi đào tao nên Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Việt Nam nhà giáo ưu tú Nguyễn Thị Nghĩa, nhiều tướng lĩnh, Bí thư, Chủ tịch, Phó Chủ tịch tỉnh, giáo sư nhà giáo nhân dân Trần Văn Minh, giáo sư nhà giáo nhân dân Trần Nghi, giáo sư nhà giáo ưu tú Trần Ngọc Vương (Vuong Tran Ngoc), PGS.TS. Trương Minh Dục, nhà văn Nguyễn Quang Lập, PGS TS Nguyễn Vũ Tiến (Tiến Nguyễn Vũ), thầy giáo nhà văn Hoàng Minh Đức, nhiều doanh nhân thành đạt, nhiều tiến sĩ, bác sĩ, kỹ sư, nhà báo, thầy giáo, nhà nông, đủ mọi lĩnh vực mọi ngành nghề…Về lại mái trường bên dòng Gianh chúng tôi nghe tiếng vọng âm vang của quá khứ bài hát nức tiếng một thời “Mời ghé thăm trường em” của nhạc sĩ Quách Mộng Lân và bài thơ “Về Quảng Trạch” của thầy Võ Huy Cát (Vĩnh Phúc).
Mời ghé thăm trường em Nhạc và lời: Quách Mộng Lân Ai về Quảng Lưu mời ghé thăm trường em Lớn lên trong những ngày vui đánh Mỹ Trường của em theo tiếng gọi Bác Hồ Lớp học là chiến trường, học sinh là chiến sĩ Ôi mái trường đẹp xinhBao năm trường dạy ta khôn lớn Có thầy có bạn ngày đêm chan chứa bao tình Ai về Quảng Lưu mời ghé thăm trường em Gió reo vui hát bài ca chiến thắng Ruộng phì nhiêu năm tấn hạt thóc vàng Sống vui với xóm làng Trường ta thêm gắn bó Đây mái trường của ta Bao năm trường day ta khôn lớn Muôn hạt giống đỏ rồi đây Đi khắp mọi miền dựng xây Tổ quốc.
Về Quảng Trạch Võ Huy Cát (Vĩnh Phúc) Sách giáo khoa anh chép mấy đêm thâuMà từng bản thấm mồ hôi trí tuệ Đồ dạy học biến từ không thành có Từ mảnh bom vỏ đạn quân thù Có thầy giáo lội băng đồng đến lớpNỗi cảm thông thầm kín trong lòngVừa hôm qua đi bới hầm chữa cháy Soạn xong bài vừa lúc hừng đông Có thầy giáo cùng các em tâm sự Cảnh nhà neo mẹ giặc giết hôm qua Một lon gạo thấm tình người đồng chí Một lời khuyên ấm tình bạn chan hoà Có em học điểm năm chen cọc sổ Chiều lại về làm cán bộ thông tin Chòi phát thanh tiếng em vang xóm ngõ Những chiến công lừng lẫy hai miền Quảng Trạch ơi kể làm sao hết đượcNhững chiến công của những người con Trên đất anh hùng hôm trước đạn bom Mà sáng dậy vẫn cười vui đến lớp Anh đứng đó mái trường tranh mới lợp Trái tim sôi máu nóng hờn căm Mười tám đôi mươi hay tuổi trăng rằm Mang sức trẻ cùng toàn dân cứu nước Quảng Trạch ơi đường vào đó bao xa Cầu phá mấy chuyến phà anh nhỉ Cho tôi gửi bài thơ tặng người đồng chí Dưới mái trường xanh đang ươm những mầm hoa Dưới mái trường tranh đang cứu nước cứu nhà.
TRƯỜNG QUẢNG TRẠCH TÌM TRONG DI SẢN Sự lắng đọng sâu sắc hơn hết di sản Trường Quảng Trạch trong lòng tôi là những tấm gương tận tụy phúc hậu của các người thầy và những bạn học thân thiết một thời với nhân cách tâm hồn cao quý và trí tuệ mãi ấm áp trong lòng tôi tỏa sáng tình yêu thương và nâng đỡ nghị lực khát vọng. Thầy Trần Đình Côn người Hiệu trưởng đầu tiên của Trường đã viết ‘Bài ca Trường Quảng Trạch’ di sản quý giá về Trường
Bài ca Trường Quảng Trạch Trần Đình Côn, Hiệu trưởng Hồi tưởng lại một mùa thu ấy Mấy thu rồi biết mấy đổi thay Khởi công ròng rã tháng ngày Dốc lòng, dốc sức dựng xây trường mình
Vùng các trắng biến thành ao cá Rừng dương xanh lộng gió vi vu Giếng thơi trong suốt ngọt ngào Cổng trường cao rộng đón chào anh em
Trường Quảng Trạch trên miền Quảng Thọ 1 Tên trường ta chữ đỏ vàng son Tên Tổ Quốc, tên yêu thương Thơm dòng sữa mẹ quê hương xa gần
Phòng học mới cửa xanh, ngói đỏ Lá cờ sao trước gió tung bay Tình em, tình bạn, tình thầy Mỗi ngày thêm nặng, mỗi ngày thêm sâu.
Lòng những tưởng khởi đầu vất vả Để năm sau tất cả tiến lên Ai ngờ giặc Mỹ đê hèn Tường vôi tan nát, khói hoen mặt người.
Cuộc sống đã sáng ngời lửa thép Đạn bom nào uy hiếp được ta Cổng trường, mái ngói, tường hoa Đã thành gạch vụn xót xa hận thù
Đã đến lúc thầy trò sơ tán Xa thị thành về tận xóm thôn Bầu Mây, Phù Hợp, Đồng Dương 2 Trắng trong cồn cát mái trường thêm xinh
Phá trường ngói trường tranh ta dựng Đắp luỹ dày, hầm vững, hào sâu Khiêng bàn, vác gỗ đêm thâu Lưng trời đạn xé, ngang đầu bom rơi.
Nơi Hầm Cối 3 xa vời em đến Qua Khe Sâu 4 đá nghiến nát chân Nhớ khi bụng đói lạc đường Càng căm giặc Mỹ, càng thương chúng mình.
Chí đã quyết hi sinh chẳng quản Lòng đã tin vào Đảng, vào dân Kết liền lưc lượng Công Nông Ghi sâu tình bạn Hải quân anh hùng
Sông Gianh đó vẫy vùng một cõi Thép hạm tàu chói lọi chiến công Đôi ta chiến đấu hợp đồng 5 Vít đầu giặc Mỹ xuôi dòng nước xanh.
Ngày thêm nặng mối tình kết nghĩa Nơi “vườn đào” đất mẹ Phù Lưu 6 Cùng nhau chung một chiến hào Trao quà chiến thắng vui nào vui hơn
Từ ấy đã nghìn đêm có lẽ Có phút nào giặc Mỹ để yên Chất chồng tội ác ngày đêm Lửa thù rực cháy đốt tim muôn người
Ôi những cảnh rụng rời thê thảm Mái nhà tranh giáo án thành tro Mẹ già, anh chị, em thơ Xương bay, thịt nát, cửa nhà tan hoang
Lớp học đó chiến trường em đó Nín đi em hãy cố học chăm Giành điểm bốn, giành điểm năm Ấy là diệt Mỹ chiến công hàng ngày.
Đã có bạn có thầy giúp đỡ Khó khăn nào lại khó vượt qua Miếng khi đói gói khi no Lưng cơm hạt muối giúp cho bạn nghèo
Thương em cảnh gieo neo mẹ mất Lại cha già giặc giết hôm qua Tình thầy tình bạn tình cha Ấy là tình Đảng thiết tha mặn nồng.
Có những lúc đêm đông giá rét Thầy bên em ai biết ai hay Hầm luỹ thép, ngọn đèn khuya Mùa đông sưởi ấm, mùa hè mát sao.
Nào Văn học lại nào Toán Lý Giảng cho em nhớ kỹ từng lời Cho em học một biết mười Cho em học chóng nên người tài cao
Dắt em tận năm châu bốn biển Mắt nhìn xa nghĩ đến mai sau Đây Lạng Sơn đó Cà Mau Giang sơn hùng vĩ, địa cầu lừng danh
Đưa em lên sao Kim sao Hoả Để em nhìn cho rõ nước ta Hiểu ngày nay ,hiểu ngày xưa Hùng Vương, Nguyễn Trãi gần là Quang Trung
Em càng hiểu anh hùng thời đại Có Bác Hồ chỉ lối ta đi Dù địch phá, dù gian nguy Trường ta vững lái cứ đi cứ về
Tuổi thanh niên sơ gì việc khó Khó khăn nhiều tiến bộ càng nhanh Đã nuôi chí lớn ắt thành Có thầy, có bạn, có mình, có ta.
Thiếu phấn viết làm ra phấn viết Sách giáo khoa ta chép thâu đêm Sản xuất kết hợp học học hành Như chim đủ cánh cất mình bay cao.
Ruộng tăng sản bèo dâu xanh biếc Cấy thẳng hàng buốt thịt xương đau Độ pH cách trừ sâu Chiêm mùa sau trước trước sau khác gì.
Sổ tay đó em ghi phân bón Ước mơ sao năm tấn thành công Bốn mùa Xuân Hạ Thu Đông Bức tranh tuyệt đẹp ruộng đồng bao la
Những đêm sáng trăng ngà trong suốt Vút lên cao thánh thót lời ca “Hoa Pơ lang” 7 ấy bông hoa Tây Nguyên đẹp nhất thiết tha gửi lời “Nổ trống lên rừng núi ơi” 8 “Bài ca may áo” 9 “Mặc người dèm pha” 10
Thân múa dẽo kết “Hoa Sen” 11 trắng Giữa hội trường rực sáng đèn xanh Tưởng chừng lạc đến cảnh tiên Tưởng chừng thiếu nữ ở miền Thiên Thai.
Ai biết đó con người nghèo khổ Con Công Nông bỗng hoá thành tiên Rũ bùn em bước đi lên Bùn tanh mà đã lọc nên hương trời.
Trường ta đó ấy nơi rèn luyện Mấy năm qua bao chuyện anh hùng Ngày xưa Phù Đổng Thiên Vương Ta nay lớn mạnh phi thường lạ chưa?
Trong chiến đấu xông pha diệt Mỹ Lập công đầu dũng sĩ tiền phương Liên Xô, Tiệp Khắc, Ba Lan Châu Âu châu Á từ trường mà ra
Dù ở tận Cu Ba châu Mỹ Vẫn ngày đêm suy nghĩ về ta Dú cho ở lại quê nhà Xóm thôn xã vắng vẫn lo sớm chiều
Lo nước đủ phân nhiều lúa tốt Cảnh ruộng đồng hợp tác vui thay Mỗi khi bưng bát cơm đầy Dẽo thơm một hạt nhớ thầy năm xưa
Ôi có những phút giờ sung sướng Là những khi cờ Đảng trao tay 12 Anh em bè bạn sum vầy Tiếng cười xen tiếng vỗ tay kéo dài
Có những lúc nghe đài Hà Nội Vang truyền đi thế giới gần xa Tin trường ta, tin chúng ta Hả lòng, hả dạ ước mơ nào bằng
Có những lúc báo Đoàn báo Đảng Đăng tin trường khai giảng thành công Tin một năm, tin ba năm Như luồng gió mới lửa hồng bùng lên
Trên màn bạc giữa nền ánh điện Phim trường ta chiếu rạng khắp nơi 13 Châu Âu châu Mỹ xa xôi Năm câu bốn biển rõ mười tin vui
Hay biết mấy xem người trong ảnh Ta xem ta xem cảnh trường ta Này hầm, này luỹ, này nhà Kìa thầy kìa bạn kìa là xã viên
Phù Lưu đó ruộng liền thẳng cánh Bầu Mây đây đúng cảnh trong phim Sáng bừng như mặt trời lên Chói ngời như một niềm tin tuyệt trần.
Chào 68 mùa xuân tuyệt đẹp Cả trường đang vang nhịp tiến công Đón xuân với cả tấm lòng Đầy trời lửa đạn súng giòn chào ta
Duyên thiên lý một nhà sum họp Người tuy đông mà một lòng son Nào khách quý nào tri âm Bốn phương quy tụ xa gần về đây
Thời gian hỡi dừng ngay cánh lại Giờ vui ơi xin hãy khoan thai Rượu nồng chưa uống mà say Bữa ăn quên đói, chuyện dài thâu canh
Vui gặp chị gặp anh thân thiết Chuyện xa gần khôn xiết nói sao Yêu nhau xin nhớ lời nhau Thù chung đã nặng càng sâu thù nhà
Con khôn lớn mẹ cha đẹp mặt Trường vững vàng Đảng ắt mừng vui Cờ hồng bạn lại trao tay 14 Phất cao cho đến tầng mây xa vời
Sức ta ước chọc trời khuấy nước Khó khăn nào chặn bước ta đi Mỗi năm xuân đến một thì Xuân này hơn hẵn mấy kỳ xuân qua.
Có nghe chăng Bác Hồ ra lệnh “Tiến lên toàn thắng ắt về ta” Tiến lên giành lấy tự do Tiến lên giành lấy thời cơ diệt thù
Hồi tưởng lại những mùa thu ấy Bao ngày qua biết mấy buồn vui “Đắng cay nay mới ngọt bùi Đường đi muôn dặm đã ngời mai sau”
Lời Bác dạy ghi sâu trong dạ Ngọn đèn pha chiếu toả muôn nơi Trang sách rộng nghĩa đường đời Học hành kết hợp nên người tài ba
Nay sum họp mai đà li biệt Tiễn người đi lại tiếp người vào Kể sao vui sướng dạt dào Người sao vương vấn ra vào băn khoăn
Đã vì Đảng vì Dân vì Nước Tiến lên đi nhanh bước tiến lên Lòng thầy luôn ở bên em Đường lên sao Hoả, sao Kim xa gì?
Đi đâu cũng hướng về Quảng Trạch Cũng có ngày gặp mặt các em Nhắc bao kỷ niệm êm đềm Báo công nghi tiếp nên thiên sử vàng …
7.11.1968 TĐC 1) Xã trường đóng từ 9/1962- 6/1965 2) Những tên đất, tên làng trường sơ tán từ 1965 đến1968; 3) Tên rú nơi các em đi lấy gỗ; 4) Tên khe nơi các em đi qua; 5) Trận chiến đấu hợp đồng giữa Trường và đơn vị kết nghĩa Hải quân sông Gianh6) Nơi làm lễ kết nghĩa giữa ba đơn vị 11/19657; 8, 9, 10) Tên các ca khúc mà các em thường hát; 11) Điệu múa truyền thống của Trường; 12) Lễ tiếp nhận lần thứ nhất Cờ Lao động XHCN của Hội đồng Chính phủ trao tại Cao Mại ngày 30/8/1967; 13)Bộ phim Trường Quảng Trạch do nhà quay phim Ma Văn Cường dựng 5/12/1965; 14) Lễ treo tặng lần thứ nhất Cờ Lao động XHCN của Hội đồng Chính phủ và Bằng Khen của Tổng Công Đoàn tại Phù Lưu ngày 4/1/1968
Thầy Nguyễn Khoa Tịnh là người thầy dạy sử đã làm thay đổi đời tôi và thơ tôi. Cao hơn trang văn là cuộc đời. Bài thơ xúc động, ám ảnh và thấm thía nhất trong đời tôi là hai câu thơ “Không vì danh lợi đua chen Công cha nghĩa mẹ quyết rèn bản thân” của thầy Hoàng Ngọc Dộ anh Hai nuôi dạy tôi từ nhỏ và bài thơ “Em ơi em can đảm bước chân lên” của thầy Nguyễn Khoa Tịnh
EM ƠI EM CAN ĐẢM BƯỚC CHÂN LÊN Nguyễn Khoa Tịnh tặng em Kim, thầy ước mong em noi gương Quốc Tuấn
Đọc thơ em, tim tôi thắt lại Lòng nghẹn ngào, nước mắt chảy rưng rưng Nửa xót xa nhưng nửa lại vui mừng Xót xa vì đời em còn thơ dại Mới tuổi thơ mà cuộc đời đầy khổ ải Mới biết cười đã phải sống mồ côi Như chiếc thuyền giữa biển tự trôi Như chiếc lá bay về nơi vô định “Bụng đói” viết ra thơ em vịnh:
“Cơm ngày một bữa sắn trộn khoai Có biết lòng ta bấy hỡi ai? Vơi vơi lòng dạ, cồn cào bụng Kể chi no đói, mặc ngày dài”
Phải! Kể chi no đói mặc ngày dài Rất tự hào là thơ em sung sức Rất tự hào là em tôi đầy nghị lực Đã hiển lộ mình qua “Cái chảo rang”
“Trung dũng ai bằng cái chảo rang Lửa to mới biết sáp hay vàng Xào nấu chiên kho đều vẹn cảM Chua cay mặn ngọt giữ an toàn Ném tung chẳng vỡ như nồi đất Quăng bừa xó bếp vẫn nằm ngang Tốt đẹp đâu cần danh tiếng hão Bạn cùng lửa đỏ, nóng chang chang”
Phải! Lửa to mới biết sáp hay vàng! Em hãy là vàng,Mặc ai chọn sáp! Tôi vui sướng cùng em Yêu giấc “Ngủ đồng” hiên ngang khí phách:
“Sách truyền sướng nhất chức Quận công Ta sướng khi ra ngủ giữa đồng Lồng lộng trời hè muôn làn gió Đêm thanh sao sáng mát thu không Nằm ngửa ung dung như khanh tướng Lấy mấy vần thơ tỏ nỗi lòng Tinh tú bao quanh hồn thời đại Ngủ đồng khoan khoái ngắm gương trong”
Tôi biết chí em khi “Qua đèo Ngang” Ung dung xướng họa với người anh hùng Đã làm quân thù khiếp sợ:
“Ta đi qua đèo Ngang Cũng gặp Người trèo qua núi hiểm Đỉnh dốc chênh vênh Xe mù bụi cuốn Có lẽ thiên nhiên đã định bao giờ Một dãy Hoành Sơn bát ngát trận đồ Điệp điệp núi cao Trùng trùng rừng thẳm. Người thấy Súng gác trời xanh Gió lùa biển lớn Nông dân rộn rịp đường vui Thanh Quan nàng nhẽ có hay Cảnh mới đã thay cảnh cũ. Ta hay Máu chồng đất đỏ Mây cuốn dặm khơi Nhân công giọt giọt mồ hôi Hưng Đạo thầy ơi có biết Người nay nối chí người xưa Tới đây Nước biếc non xanh Biển rộng gió đùa khuấy nước Đi nữa Đèo sâu vực thẳm Núi cao mây giỡn chọc trời Nhớ thù nhà, luống thẹn làm trai Thương dân nước, thà sinh phận gái “Hoành Sơn cổ lũy” Hỏi đâu dấu tích phân tranh? Chỉ thấy non sông Lốc cuốn, bốn phương sấm động. Người vì việc nước ra đi Ta muốn cứu dân nên thăm trận thế Điều không hẹn mà xui gặp mặt Vô danh lại gặp hữu danh Cuộc đời dài ắt còn sẽ gặp nhau Nay hội ngộ giữa đỉnh cao trời đất Anh em ta ngự trên xe đạp Còn Người thì lại đáp com măng Đường xuyên sơn Anh hùng gặp anh hùng Nhìn sóng biển Đông Như ao trời dưới núi. Xin kính chào Bậc anh hùng tiền bối Ta ngưỡng mộ Người Và tỏ chí với non sông Mẹ hiền ơi! Tổ Quốc ơi! Xin tiếp bước anh hùng!”
Hãy cố lên em! Noi gương danh nhân mà lập chí Ta với emMình hãy kết thành đôi tri kỷ! Đất Quảng Trạch này đâu kém Nam Dương Tôi tự hào bài “Tỏ chí” của em:
“Quốc Tuấn ngày xưa chí vững bền Thù nhà, nợ nước chẳng hề quên Đến bữa quên ăn, đêm quên ngủ Thương dân, yêu nước quyết báo đền Văn hay thu phục muôn người Việt Võ giỏi kinh hồn lũ tướng Nguyên Mươi năm sau nữa ơi ông Tuấn Nối chí ông, nay cháu tiến lên!”
Tôi thương mến em Đã chịu khó luyện rèn Biết HỌC LÀM NGƯỜI ! Học làm con hiếu thảo. Mười lăm tuổi đã “Tập làm thầy giáo”
“Vui gì hơn buổi đầu làm thầy giáo Của lớp vở lòng đất mẹ yêu thương Trưa nắng luyến các em cùng đến lớp Giọng líu lo như chim hót ven đường.
Đứng trước các em tuổi nhỏ đáng yêu Mà đã tưởng tới bao nhiêu người lớn Nghe em đọc giọng thanh thanh dễ mến Mà đã nghe đất nước xuyến xao mình!”
Tổ Quốc đang chờ em phía trước. Em ơi em, can đảm bước chân lên!
LỜI CỦA THẦY THEO MÃI BƯỚC EM ĐI Hoàng Kim trước tượng Phan Bội Châu, nhớ thầy cô Nguyễn Khoa Tịnh Trần Thị Diệu Vinh “Thầy truyền cho chúng em niềm tin Đạo làm người, lòng yêu nước. Em càng thấm thía vô cùng. Vì sao những người có tâm huyết ngày xưa. Những Chu Văn An, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Nguyễn Thiếp, Phan Bội Châu, Phan Châu Trinh, … Đều yêu nghề dạy học.”
Thầy thung dung bước lên bục giảng Buổi học cuối cùng “Tổng kết sử Việt Nam” Tiếng Thầy ấm trong từng lời nói Như muốn truyền cho các em Tất cả những niềm tin. Đôi mắt sáng lướt nhìn toàn bộ lớp Thầy có dừng trên khuôn mặt nào không ? Thầy có tin trong lớp còn ngồi học Có những em nung nấu chí anh hùng. Các em hiểu những gì Trong tim óc người Thầy Mái tóc đà điểm bạc Em biết Thầy tâm huyết rất nhiều Trên mười năm dạy học Vẫn canh cánh trong lòng Luôn tìm kiếm những người Có chí lớn và tấm lòng yêu nướcthương dân.
Mười năm Thức đo thời gian Dài như cả nỗi đau chia cắt Sương bạc thời gian phôi pha mái tóc Câu chuyện mười năm Đông Quan dạy học Hẳn nhiều đêm rồi Thầy nhớ Ức Trai xưa?
Mười năm Trang lòng, trang thơ Nhớ tráng sĩ Đặng Dung đêm thanh mài kiếm Ôi câu thơ năm nào giữa lòng Thầy xao xuyến “Anh hùng lỡ vận ngẫm càng cay”
Mười năm Dằng dặc thời gian Đo lòng Thầy nhớ miền Nam tha thiết Em tin trong lòng Thầy Luôn âm ỉ cháy lửa lòng yêu nước Thầy có tin rằng trong lớp Có người trò nghèo Chí nối Ức Trai xưa.
“Dẫu đất này khi thịnh khi suy Song hào kiệt đời nào cũng có” Thầy giảng Đại cáo bình Ngô Liên hệ chuyện chân chúa Nguyễn Hoàng âm thầm tìm kiếm Đào Duy Từ … cũng như chuyện “Tam cố thảo lư”anh em Lưu Bị vượt núi thẳm, mưa tuyết, đường xa ba lần đến Long Trung tìm kiếm Khổng Minh Gia Cát tuổi chỉ đáng bằng tuổi con mình nhưng trọng dụng kỳ tài đã tôn làm quân sư cùng lo việc nước… Thầy kể chuyện Đào Duy Từ xưa Bậc khai quốc công thần nhà Nguyễn dựng nghiệp nhọc nhằn, người hiền lắm nạn cha mẹ chết oan, chiếc lá giữa dòng Đào Duy Từ còn mãi với non sông: Người có công nghiệp lẫy lừng chẳng kém Ngọa Long Định Bắc thu Nam công đầu Nam tiến. Người tổ chức phòng ngự chiều sâu Hoành Sơn Linh Giang Lũy Thầy minh chúa, quân giỏi, tướng tài, ba tầng thủ hiểm Người xây dựng nên định chế đàng Trong một chính quyền rất được lòng dân nức tiếng một thời. Người viết nên kiệt tác Hổ trướng khu cơ, tuồng Sơn Hậu, nhã nhạc cung đình là di sản muôn đời. Trí tuệ bậc thầy, danh thơm vạn thuở
Thầy giảng về bài học lịch sử Việt Nam những người con trung hiếu tận tụy quên mình vì dân vì nước hẳn lòng Thầy cháy bỏng khát khao vượng khí non sông khí thiêng hun đúc Đất Quảng Trạch này đâu kém Nam Dương Có nông phu ham học, chăm làm Mà thao lược chuyển xoay thời vận. Ôi sử sách cổ kim bao nhiêu gương sáng Học sử ai người biết sử để noi?
“Lịch sử dân tộc mình Những năm bảy mươi Các em sẽ là người viết tiếp Điểm theo thời gian Truyền thống ông cha xưa Oanh liệt vô cùng”
Tiếng Thầy thiết tha Truyền nguồn cảm xúc Các em uống từng lời Lắng nghe từng chữ Lời tâm huyết thấm sâu vào lòng em: “Nung gan sắt để dời non lấp bể Xối máu nóng rửa vết nhơ nô lệ” Em đã tìm được trong Thầy Một người anh Một người đồng chí Em vững tin trong sự nghiệp cứu dân Hẳn có lòng Thầy luôn ở bên em!
Thầy nói nhiều về Việt Nam thân yêu Dựng nước gian nan, người dân còn khổ Mắt Thầy thiết tha quá chừng Làm em mãi nhớ Thầy truyền cho chúng em niềm tin Đạo làm người, lòng yêu nước Em càng thấm thía vô cùng Vì sao những người có tâm huyết ngày xưa Những Chu Văn An, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Nguyễn Thiếp, Phan Bội Châu, Phan Châu Trinh, … Đều yêu nghề dạy học.
Tổ Quốc cần, gọi em về phía trước Em ơi em, can đảm bước chân lên (*) Em sẽ khắc trong lòng Những lời dạy đầu tiên!
ĐÊM MAI LÀ TRĂNG RẰM Hoàng Kim Chuyện ngày xưa của bố Theo con suốt cuộc đời Bố bán nhà cứu mẹ Lồng lộng vầng trăng soi
Nhà mình như suối nước Đi như dòng sông xanh Giữa đôi bờ thương nhớ Thấu hiểu điều tử sinh.
Hôm nay trăng mười bốn. Đêm mai là trăng rằm. Nhớ anh cuốc đất đêm Bài thơ cùng năm tháng
TRĂNG RẰM Hoàng Kim
Trăng sáng lung linh, trăng sáng quá!
Đất trời lồng lộng một màu trăng
Dẫu đêm khuya vắng người quên ngắm
Trăng vẫn là trăng, trăng vẫn rằm.
Rằm Tháng Giêng năm 1994 gần nửa đêm là lúc mất của anh hai tôi là
Hoàng Ngọc Dộ. Đó cũng là thời khắc mà tôi chào đời Rằm Tháng Giêng năm
Giáp Ngọ 1954. Sinh thời, anh Hoàng Ngọc Dộ có bài thơ Cuốc đất đêm. Tôi cũng có bài thơ Trăng rằm và Anh hen em uống rượu ngắm trăng.
Anh Chu Nhạc có bài thơ Con chim xanh với bảy chữ xanh ngẫu đối với bảy
chữ trăng trong Trăng rằm; Em Nguyễn Lâm Cúc có chùm thơ Đãi trăng. Tôi
chép lại bài thơ Trăng rằm và chùm thơ này để làm kỷ niệm. Mời bạn
cùng đọc.
Cuốc đất đêm
Hoàng Ngọc Dộ
Mười lăm trăng qủa thật tròn
Anh hùng thời vận hãy còn gian nan
Đêm trăng nhát cuốc xới vàng
Trăng dòm, ta hẹn, trăng càng dòm thêm
Đất vàng, vàng ánh trăng đêm
Đêm khuya, ta với nàng quên nhọc nhằn
Con chim xanh
Chu Nhạc
Con chim xanh trong tán lá xanh
Chỉ một màu xanh lay động
Tiếng hót nào trên trời xanh cao rộng
Con chim xanh bay rồi tán lá vẫn xanh.
(*) Ngẫu đối Chim xanh 7 chữ xanh và Trăng rằm 7 chữ trăng.
Ta hẹn em uống rượu ngắm trăng
Hoàng Kim
Thân tặng Lâm Cúc
Ta hẹn em uống rượu ngắm trăng
Mấy khi đời có một người tri kỷ?
Nâng chén nhé!
Trăng vàng như giọt lệ
Buồn ư em?
Trăng vằng vặc trên đầu!
Ta nhớ Anh ta xưa mưa nắng dãi dầu
Khi biệt thế gian chọn trăng làm bạn
“Trăng tán trời mưa, trăng quầng trời hạn”
Dâu bể cuộc đời đâu chỉ trăm năm?
Mười lăm trăng qủa thật tròn Anh hùng thời vận hãy còn gian nan Đêm trăng nhát cuốc xới vàng Trăng dòm, ta hẹn, trăng càng dòm thêm Đất vàng, vàng ánh trăng đêm Đêm khuya, ta với nàng quên nhọc nhằn (1)
Ta mời em uống rượu ngắm trăng
Mấy khi đời có một người tri kỷ?
Nâng chén nhé!
Trăng vàng như giọt lệ
Vui ư em?
Trăng lồng lộng trên đầu!
Ta nhớ Bạn ta vào tận vùng sâu
Để kiếm tìm ta, người thanh xứ núi
Cởi bỏ cân đai xênh xang áo mũ
Rượu đế, thưởng trăng, chân đất, đũa tre.
Hoa mận chờ trăng nhạt bóng đêm Trăng lên vời vợi vẫn êm đềm Trăng qua vườn mận, trăng thêm sáng Mận đón trăng về, hoa trắng thêm
Ta cùng em uống rượu ngắm trăng
Ta có một tình yêu lặng lẽ
Hãy uống đi em!
Mặc đời dâu bể.
Trăng khuyết lại tròn
Mấy kẻ tri âm?
Trăng sáng lung linh, trăng sáng quá! Đất trời lồng lộng một màu trăng Dẫu đêm khuya vắng người quên ngắm Trăng vẫn là trăng, trăng vẫn rằm
Hoàng Kim
1) Hoàng Ngọc Dộ. Cuốc đất đêm
Không hẹn hò đời hóa hoang vu
Nguyễn Lâm Cúc
Hôm nay buồn lại bày tiệc gọi trăng
Lại mời rượu
Lại bưng sông ra uống
Đặt lên mâm những quả tình nẫu chín
Hái từ vườn ấp ủ trăm năm
Nào,
Cạn ly nhé trăng!
Chớ có chau mày mà xôn xao vằng vặc
Mây bạc đầu còn lang thang như hành khách
Dưới vòm trời nơi nao chẳng cô đơn?
Chốn ồn ào chắc gì đã vui luôn?
Nói nhiều, cười nhiều. Mấy câu là thật
Đâu hay gì khi khoe sầu chất ngất
Nhưng ít ra đó là nỗi lòng ta
Nào,
Nghiêng sông, rót nữa trăng ha!
Muôn thuở tràn trên chén đầy dâu bể
Trăng ơi!
Ta có một tình yêu lặng lẽ
Không hẹn hò đời hóa hoang vu.
Đãi trăng
Nguyễn Lâm Cúc
Hôm nay nhàn ta mở tiệc mời trăng
Để thỏa thích bưng dòng sông ra uống
Bày lên mâm là dạt dào cảm hứng
Bạn tri âm, bạn có vui cùng?
Này trăng, trăng chớ ngại ngần
Cạn ly nhé. Sông có vơi cũng mặc.
Say thì say nhưng đừng khóc!
Trần gian…cứ mặc kệ trần gian.
Hát vu vơ
Nguyễn Lâm Cúc
Trần gian một chuyến rong chơi
Thấy trăng giữa chợ, đông người vỗ tay
Mua vui một cuộc rõ hài
Gọi trăng, trăng khẽ chau mày rồi thôi…
Sớm Đông Trời tạnh mây quang Vươn vai Đón nắng Mặc cơn gió lùa
‘Vấn vương’ * câu hẹn ngày qua Đông tàn Ủ mộng Xuân sang nõn cành …
SỚM ĐÔNG Hoàng Kim Đêm lạnh đông tàn chậm nắng lên Nghe hơi sương giá buốt bên thềm Em đi làm sớm trời đang ngủ Giữ ấm xin đừng vội để quên.
VẤN VƯƠNG Đỗ Hoàng Phong
Giã bạn rồi mà vẫn ngóng theo Thuyền vừa buông mái sóng xô theo Người đi lãng đãng qua sông suối Kẻ ở bâng khuâng khuất núi đèo Gặp gỡ đôi nơi chừng xế bóng Đợi chờ hai ngả đã sang chiều Đò đưa ai hẹn vào chung bến Hỏi đến bao giờ mới thả neo?
(*) VẤN VƯƠNG’ thơ của cụ Đỗ Hoàng Phong, 92 tuổi, danh thủ Đường thi, Câu Lạc Bộ Đường Thi Nhà giáo Hải Dương
Ta về trời đất Hồng Lam Bâng khuâng bước dưới trăng vàng lộng soi Ngực trần chạm tới thảnh thơi Nghe lưng thấu đến bồi hồi đất quen. Linh miêu chốn Tổ Rồng Tiên Quấn quanh trao gửi nổi niềm Thái Sơn Hỡi ai là kẻ phi thường Đỉnh chung dâng nén tâm hương nhớ Người.
Nha Trang biển yến rừng trầm thiên đường nghỉ dưỡng du lịch biển đảo nổi tiếng Việt Nam , nơi ấy có di sản nổi tiếng A Na bà chúa Ngọc. Nha Trang cũng là nơi an nghĩ và lưu dấu những cống hiến đặc biệt xuất sắc của nhà bác hoc thiên tài Yersin. Quần thể lăng mộ Yersin ở Suối Dầu và Viện Pasteur Thư viện Yersin công viên Yersin Nha Trang là trường hợp duy nhất Chính phủ Việt Nam cấp bằng chứng nhận di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia cho một người nước ngoài. Dân làng Tân Xương Suối Dầu thờ Yersin làm Thành hoàng. Ngày mỗi ngày, công viên Yersin, Bảo tàng Yersin, mộ Yersin càng có nhiều lượt khách trong nước và quốc tế đến thăm để chiêm nghiệm bài học lớn tình yêu cuộc sống.
A. YERSIN Ở NHA TRANG
Alexandre Émile Jean Yersin là nhà bác học lỗi lạc người Pháp gốc Thụy Sĩ. Ông là bác sĩ y khoa, nhà vi khuẩn học, nhà thám hiểm, nhà nông học, nhà chăn nuôi, nhà điểu học, nhà dân tộc học, nhiếp ảnh gia, nhà nghiên cứu khí tượng, nhà văn, nhà dịch thuật, nhà nhân đạo và ân nhân được nhân dân Việt Nam tôn kính. Ông được trao tặng Bắc Đẩu Bội tinh, huân chương cao quý nhất của nước Pháp, Việt Nam long bội tinh, Viện sĩ Viện Hàn Lâm Khoa học, Viện Hàn lâm Y học, Viện Hàn lâm Khoa học các thuộc địa, Hội Bệnh học Hải ngoại, Hội Y học Nhiệt đới, Hội Thiên văn Pháp quốc. Yersin sinh ngày 22 tháng 9 năm 1863 tại làng Lavaux (hat Vaux) Aubonne, Thụy Sĩ, tổ tiên ông vốn là người Pháp di cư sang Thụy Sĩ, năm 1889 ông phục hồi quốc tịch Pháp. Alecxandre Yersin mất tại Nha Trang ngày 01 tháng 3 năm 1943.
Nha Trang gắn bó với Yersin như hình với bóng. Yersin sống chết với Nha Trang. Ông tới Việt Nam năm 1890, Ông thám hiểm tìm ra con đường bộ từ Nha Trang ven Biển Đông băng qua dãy Trường Sơn qua Stung Treng đi suốt dọc ha lưu sông Mekong đến Phnom Penh năm 1892 . Ông là người thám sát lần đầu Cao nguyên Lâm Viên năm 1893 giúp thiết lập nên thành phố nghỉ mát Đà Lạt. Yersin đã tìm ra trực khuẩn gây bệnh dịch hạch sau này được đặt theo tên ông Yersinia pestis năm 1894 và điều chế huyết thanh chữa trị. Yersin là người sáng lập Viện Pasteur Nha Trang năm 1895. Với tiền thưởng khoa học, Yersin mua một khu đất rộng 500 héc-ta ở Suối Dầu để làm nông nghiệp và chăn nuôi.
Nha Trang và Yersin có một mối nhân duyên thật kỳ lạ. Năm 1891, khi đặt chân đến Nha Trang, Yersin đã yêu mến vùng đất này, và quyết định lưu trú tại đây. Ông viết cho Émile Roux, “Hãy đến đây với tôi, ông sẽ biết ở đây thú vị như thế nào, thời tiết không nóng nhiều, cũng không lạnh lắm, một khung cảnh thanh bình tuyệt đối và nhiều công việc cần làm“. Tên gọi “Nha Trang” có hai giả thuyết, một giả thuyết cho rằng nó được hình thành do cách đọc của người Việt phỏng theo âm một địa danh Chăm vốn có trước là Ya Trang hay Ea Trang (có nghĩa là “sông Lau”, tiếng người Chăm, tức là gọi sông Cái chảy qua Nha Trang ngày nay, con sông này đổ ra biển đúng chỗ có nhiều cây lau). Từ tên sông, sau chỉ rộng ra vùng đất, từ năm 1653. Giả thiết khác cho rằng Nha Trang trước năm 1891 chưa có tên gọi trên bản đồ chỉ mới là một vịnh nước yên tĩnh đầy nắng nhưng khi Yersin đến ở và xây “nhà trắng” nổi bật trên những ngôi nhà làng chài lúp xúp trên dải cát trắng từ năm 1891, thì họ gọi là ”Nhà trắng” lâu dần phiên âm thành Nha trang. Giả thiết đầu tiên được các nhà nghiên cứu thống nhất hơn. Dẫu vậy giả thuyết thứ hai cũng được nhiều người ủng hộ.
Yersin lưu dấu nhiều ký ức sâu đậm tại Nha Trang. Di sản Yersin thật sự to lớn và bền vững với thời gian ở Việt Nam. Ông từ trần tại nhà riêng ở Nha Trang ngày 1 tháng 3 năm 1943, và để lại di chúc: “Tôi muốn được chôn ở Suối Dầu. Yêu cầu ông Bùi Quang Phương giữ tôi lại tại Nha Trang, đừng cho ai đem tôi đi nơi khác. Mọi tài sản còn lại xin tặng hết cho Viện Pasteur Nha Trang, và những người cộng sự lâu năm. Đám táng làm giản dị, không huy hoàng không điếu văn.” Noël Bernard, người đầu tiên viết tiểu sử Yersin đã nhận xét: “Chắc chắn rất hiếm có người ít tư lợi đến thế. Yersin tự xóa mờ mình đi để người khác được tự do sáng kiến, sự tự do mà chính bản thân ông hết sức gắn bó”
Yersin cũng lưu dấu ở Đà Lạt, Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Thủ Dầu Một. Tại Đà Lạt, thành phố tình yêu, nơi núi non tuyệt đẹp trên cao nguyên Lâm Viên, Yersin là người nước ngoài đầu tiên đã thám hiểm và khám phá ra Đà Lạt. Tên ông được lưu dấu tại Trường Lycée Yersin (Trường Cao đẳng Sư phạm), Trường Đại học Yersin và Công viên Yersin. Tại Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng và Thủ Dầu Một, tên của Yersin được đặt tên đường để vinh danh. Dẫu vậy, nơi chính của Người vẫn là ở Nha Trang.
Ông Yersin là người đầu tiên du nhập và phát triển cây cao su ở Việt Nam năm 1897. Ông tuyển chọn nhiều loại thực vật và động vật từ khắp nơi trên thế giới để nuôi trồng tại Suối Dầu, biến nó thành một cộng đồng nông nghiệp và khoa học với một trạm xá phục vụ cư dân trong vùng.
Ngoài việc du nhập và phát triển cây cao su, ông cũng cho trồng cây cà-phê Liberia, các loại cây thuốc, cây coca để sản xuất cô-ca-in sử dụng trong ngành dược. Ông làm vườn, trồng hoa, nuôi chim, nuôi ngựa bò, sản xuất huyết thanh chống dịch cho bò. Trung tâm thí nghiệm này về sau trở thành Viện Thú y đầu tiên ở Đông Dương. Ông là người thành lập và là hiệu trưởng đầu tiên của Trường Y Đông Dương (tiền thân của Đại học Y Hà Nội) năm 1902. Ông trồng thử nghiệm cây canh ki na để sản xuất thuốc ký ninh chữa bệnh sốt rét năm 1917. Ông Năm Yersin nghiên cứu khoa học, sống thung dung trọn đời với người dân và thiên nhiên trong lành ở Suối Dầu, Nha Trang, Khánh Hòa.
Mộ ông Năm Alexandre Yersin nằm trên một ngọn đồi nhỏ gần Trại chăn nuôi Suối Dầu thuộc xã Suối Cát, huyện Cam Lâm, cách Nha Trang 20 km về phía nam và cách Đà Lạt 191km. Vị trí ngôi mộ tính từ cột mốc cây số và bảng hiệu chỉ đường rất rõ trên đường Quốc lộ 1, vào khoảng 2 km nữa thì đến một ngọn đồi có mộ ông Năm. Ngọn đồi này nằm giữa khu đất 500 ha ở Suối Dầu mà ông Năm đã mua bằng tiền thưởng nghiên cứu khoa học của chính ông. Tôi thật sự kính phục và ngưỡng mộ ông Năm và biết ơn khu đất này vì giống sắn KM94 và một số giống sắn lai mới triển vọng được bảo tồn và phát triển từ đây (Tôi sẽ kể chi tiết ở phần dưới).
A. YERSIN VỚI VIỆT NAM
Ông Năm Yersin là một người dân Việt sống chết với Việt Nam như chính sự thật cuộc đời ông mà không chỉ là một nhà bác học lỗi lạc người Pháp gốc Thụy Sĩ . Ông Năm hiền lành tốt bụng là người thầy, nhà nhân đạo và ân nhân được nhân dân Việt Nam tôn kính. Suối Giầu Nha Trang nơi ông an nghĩ trở thành nôi nuôi dưỡng hun đúc những thành quả lao động khoa học không chỉ của ông mà còn của lớp người sau. (Suối Dầu hay Suối Giầu .còn đó một ẩn ngữ vì bác Năm Yersin cũng là một nhà ngôn ngữ học thông tuệ và tên gọi này có từ thời ông. Thơ thiền Trần Nhân Tông có câu: “Sách Nhàn đọc dấu Thơ thiền Nhân Tông như có như không”.”Kinh Dịch xem chơi, yêu tính sáng yêu hơn châu báu. Sách Nhàn đọc dấu, trọng lòng rồi trọng nữa hoàng kim” . Giấu hay là Dấu là một ẩn ngữ trên 700 năm Giầu hay là Dầu cũng là một ẩn ngữ trên 100 năm nay.
Ông Năm Yersin không chỉ là bác sĩ y khoa, nhà vi khuẩn học, nhà bệnh học hàng đầu thế giới, mà còn là người thành lập và là Hiệu trưởng đầu tiên Trường Y Đông Dương từ năm 1902 (tiền thân của Đại học Y Hà Nội) . Ông Năm là người đầu tiên tìm ra bệnh bạch hầu và cách chữa trị năm 1888, người đầu tiên tìm ra bệnh dịch hạch và điều chế huyết thanh chữa trị, người đầu tiên thử nghiệm cây canh ki na để sản xuất thuốc ký ninh chữa bệnh sốt rét năm 1917.
Ông Năm Yersin không những là nhà thám hiểm đặc biệt xuất sắc, người làm cho Nha Trang có tên ‘nhà trắng ông Hoàng’ ở ven biển Nha Trang thuở xưa, người thám sát lần đầu Cao nguyên Lâm Viên năm 1893 giúp thiết lập nên thành phố nghỉ mát Đà Lạt mà còn là nhà thám hiểm người nước ngoài đầu tiên đã tìm ra con đường bộ từ Nha Trang ở ven Biển Đông đi băng qua dãy Trường Sơn tới Stung Treng và đi suốt dọc hạ lưu sông Mekong đến Phnom Penh vào năm 1892.
Ông Năm Yersin không những là nhà chăn nuôi thành lập Trại Chăn nuôi Suối Dầu đầu tiên để làm Trung tâm thí nghiệm sản xuất huyết thanh chống dịch cho bò ngựa, và nơi này về sau trở thành Viện Thú y đầu tiên ở Đông Dương, nay lại trở thành Viện Paster Khánh Hòa mà ông Năm Yersin còn là nhà điểu học, nhà dân tộc học, nhiếp ảnh gia, nhà thiên văn, nhà phong thủy tài danh đặc biệt xuất sắc về khí tượng nông nghiệp. Ông vừa là nhà văn và là nhà dịch thuật;
Ông Năm Yersin không những là một nhà bác học đặc biệt thông tuệ mà còn là một nhà nông học phúc hậu hiền triết yêu thiên nhiên con người cây cỏ muông thú và vạn vật. Ông sống thung dung tự do tự tại giữa thiên nhiên an lành. Ông là người nước ngoài duy nhất được Chính phủ Việt Nam cấp bằng chứng nhận di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia vì ông là nhà nhân đạo và ân nhân được người Việt tôn kính vì ông làm điều thiện việc lành mà cuộc đời ông như gương trong. Ông Năm Yersin là người đầu tiên du nhập và phát triển cây cao su ở Việt Nam năm 1897. Ông nhờ khu đất rộng 500 héc-ta của chính ông tự mua ở Suối Dầu để làm nông nghiệp và chăn nuôi mà ông cũng là người đầu tiên du nhập và tuyển chọn nhiều loại thực vật và động vật từ khắp nơi trên thế giới để nuôi trồng tại Suối Dầu, biến nó thành một cộng đồng nông nghiệp và khoa học với một trạm xá phục vụ cư dân trong vùng.
Sắn Việt ở Suối Dầu chuyện nhỏ bài học lớn. Ông Năm Yersin mất lâu rồi mà đất lành ông Năm vẫn tiếp tục nở hoa đất việc tốt điều thiện. Sắn Việt KM94 cùng nhiều giống sắn lai mới được bảo tồn tuyển chọn, nhân giống phát triển ở tỉnh Khánh Hòa từ năm 1993, từ một phần tư thế kỷ trước, tại đất lành Suối Dầu của ông Năm Yersin là nôi chọn và nhân giống cho miền Trung và sau đó đã phát triển rộng rãi ra khắp Việt Nam. Chị Đinh Thị Dục, giám đốc Trung tâm Khuyến Nông và Khuyến Lâm Khánh Hòa đã công bố kết quả này tại sách sắn ”Chương trình sắn Việt Nam hướng đến năm 2000″ trang 239 – 243. Ông Năm Yersin sống và chết tại Việt Nam, sau nửa thế kỷ Hoa Người và Hoa Đất ấy tiếp tục nở hoa. Chúng ta có được nhiều nhà khoa học xanh đến đất lành Việt Nam cùng chung sức làm việc. Kazuo Kawano và Reinhardt Howeler là những người bạn tốt của nông dân trồng sắn châu Á và Việt Nam, mà tôi thực sự kính trọng yêu mến họ và tôi sẽ kể tiếp cho bạn nghe trong câu chuyện khác.
Di sản ông Năm Yersin ở Việt Nam thật kính trọng và ngưỡng mộ.
ĐẤT SUỐI DẦU A. YERSIN
Trại Chăn nuôi Suối Dầu ở Suối Cát xã Cam Lâm, cách Nha Trang 20 km về phía nam và cách Đà Lạt 191 km. Nơi cột mốc cây số ven đường Quốc lộ 1 vẫn là tấm bảng hiệu khiêm nhường chỉ đường vào đất lành suối Dầu ông Năm Yersin. (Suối Dầu hay suối Giầu, giống như Đại Ngãi hay Đại Nghĩa, quê hương người anh hùng lao động Lương Định Của con đường lúa gạo Việt Nam ở Sóc Trăng). Trại Chăn nuôi Suối Dầu Cam Lâm chính nơi đây năm 1993 đã là nôi khảo nghiệm nhân giống sắn KM94 ra Khánh Hòa và các tỉnh miền Trung Việt Nam sau hơn nữa thế kỷ từ năm 1943 mà bác Năm Yersin mất. Chị Đinh Thị Dục, giám đốc Trung tâm Khuyến Nông và Khuyến Lâm Khánh Hòa đã phối hợp cùng chúng tôi công bố kết quả này tại sách sắn ”Chương trình sắn Việt Nam hướng đến năm 2000″ trang 239 – 243. Tôi tìm về di sản đất lành Suối Dầu ông Năm Yersin với biết bao xúc động cảm khái. Tôi lắng nghe các cây cao su già trăm tuổi, mía, đồng cỏ …và các ruộng sắn rì rào trò chuyện với gió núi, gió đồng quê gió biển. Chính nơi đây một phần tư thế kỷ trước tôi đã đến đây nhiều lần và thấu hiểu và chiêm nghiêm trên cõi đời này có nhiều điều uẩn khúc. Mục tiêu sau cùng của dạy và học là thấu suốt bản chất sự vật có lời giải đúng và làm được việc.
Đất lành Suối Dầu A. Yersin đến nay tuy được bảo tồn nhưng vẫn chưa được đánh thức đúng tiềm năng. Hội Liên hiệp Phụ Nữ Thành phố Nha Trang chào mừng Khánh Hòa 350 năm đã có đầu tư giếng khoan nhưng phải đậy nắp vì sợ sự bảo quản máy bơm không an toàn và dường như điều này chưa thật đúng như tâm nguyện ông Năm Yersin là muốn nước giếng thơi ai cũng múc được. Giáo sư bác sĩ Nguyễn Chấn Hùng đã kể chuyện về quẻ Thủy Phong Tỉnh dạy về tinh thần của giếng trong sách Chu Dịch của cụ Sào Nam “Nước giếng trong không đậy, ai cần thì cứ múc. Giếng không sợ cạn. Càng múc nước lên càng trong, đầy mà không tràn. Không được đậy lại, phải để mọi người dùng”. Cụ Phan Bội Châu bàn về hào thượng quẻ Tỉnh:“Nước đã lên miệng giếng rồi, thời nên để cho tất thảy người dùng, chớ nên che trùm lại. Hễ ai muốn múc thời tùy ý múc. Quân tử đem tài đức ra gánh vác việc đời. Hễ lợi ích cho thiên hạ thời cứ làm, mà chẳng bao giờ tiếc công”.
Tôi và tiến sĩ Phan Công Kiên được mời tham gia Hội đồng Khoa học và Công nghệ Khánh Hòa đánh giá nghiệm thu đề tài “Nghiên cứu xác định đối tượng và cơ cấu cây trồng phù hợp trên đất thoái hóa tại xã Cam Thịnh Tây, thành phố Cam Ranh, tỉnh Khánh Hòa”. Tiến sĩ Phan Công Kiên là Phó Viện Trưởng Viện nghiên cứu Bông và Phát triển Nông nghiệp Nha Hố. Kiên mới đến khu mộ bác Năm lần đầu còn tôi thì đã đến đây nhiều lần từ nhiều năm trước. Chúng tôi sau khi họp xong đã dành được thời gian lên thăm và thắp hương tưởng nhớ bác Năm, và cùng đứng bên khu mộ với giếng nước thơi để tưởng nhớ Người. Tôi thầm mong một ngày nào đó sẽ có cơ hội đưa gia đình và các bé con cháu tôi về nơi đây để thấu hiểu Nha Trang và Yersin một bài học lớn. Bài học giấc mơ hạnh phúc…
Tôi thắp hương tưởng nhớ bác Năm Yersin theo lối gọi yêu mến của người dân Việt và bâng khuâng nhớ Người. Tôi thầm tự hỏi: dưới vòm trời này, đất lành này, núi biếc biển xanh này, so sánh con người phúc hậu, hiền lành, khiêm nhường đang nằm dưới ngôi mộ yên bình kia và những vĩ nhân lỗi lạc nhất của các nước lớn đến và ra đi khỏi Việt Nam, rốt cụộc thì ai hơn ai ? Ai đọng lại trong lòng dân Việt sâu bền hơn?
Biết bao danh nhân nước ngoài đến Việt Nam nhưng mấy ai được dân Việt tôn kính và quý trọng đến vậy? Ông Năm khiêm nhường như thế nhưng công đức và công bằng lịch sử lắng đọng như một ân nhân dân Việt . Tôi về nhà muộn, không dừng được những suy nghĩ về bác Năm. Tôi chợt đọc được cảm nhận xúc động của em Nguyễn Quang Huy quê Phú Yên và tôi không nỡ không thức dậy thắp ngọn đèn khuya để đối thoại thầm lặng với đêm thiêng. Nguyễn Quang Huy viết:
“Em đọc Yersin, người chữa trị dịch hạch và thổ tả, vào những buổi sáng ở cao nguyên Lâm Viên, lòng vô cùng ngưỡng mộ về vị bác sĩ danh tiếng này. Từ một chuyên gia trong lĩnh vực vi trùng, lại bỏ áo bluse để trở thành một thủy thủ vì sau một chuyến công tác đã “lần đầu tiên thấy biển”. Rồi khi trở thành thủy thủ lại một lần nữa từ bỏ những con sóng để khám phá ra cao nguyên Lâm Viên vì “nhìn thấy những đám mây trên rặng núi của Khánh Vĩnh chưa có ai khám phá”. Thế rồi sau những chuyến phiêu lưu lại trở thành một chuyên gia nông học, chủ đồn điền để lại cho người Việt biết bao lợi ích vì những công hiến của mình. Từ đồn điền rộng 500ha ông lại lui vè với mảnh đất mấy mét vuông với tấm bia mộ khiêm tốn ở Suối Dầu, để lại cho đời hình ảnh về một con người phi thường, một người không có cha nhưng đã đi xa hơn những giới hạn mà những người cha có thể đạt tới.
Theo mô tả của Patrick Deville thì Yersin suốt đời theo đuổi cái hiện đại nhất, em lại nhớ tới lời dạy của thầy Hoàng Kim rằng trong nghiên cứu khoa học phải mang về những thông tin số liệu mới nhất của thế giới, giống tốt nhất để phục vụ cho bà con. Em ngưỡng mộ cách thiết kế bài giảng của Thầy, thể hiện được sự tôn trọng khoa học và yêu nghề lớn lao.
Em chưa đến được viện Passteur cũng như đến Suối Dầu thăm mộ của bác sĩ Yersin, nhưng em có cảm giác một sự đồng điệu ghê gớm với con người của thế kỉ trước này. Em cũng đã ghé thăm trường Lycée Yersin (đã đổi tên thành Cao Đẳng Sư Phạm) hay Đại học Yersin nhưng chưa tìm thấy dấu ấn nào. Mong rằng có dịp sẽ đến được Suối Dầu Nha Trang để thắp một nén nhang và tưởng nhớ về một con người vĩ đại.
Cảm ơn Thầy ạ.”
Ông Năm Yersin không phải là người Việt nhưng ông được mọi người Việt mọi thời yêu quý, tôn kính, ngưỡng mộ. Ông thật hạnh phúc.
Đất lành bác Năm Yersin như cuốn sách kỳ diệu “vừng ơi mở ra”. Nha Trang và Yersin, đất lành chim đậu, người hiền đến ở. Nơi đây an nhiên một CON NGƯỜI.
Nha Trang, biển yển rừng trầm, thiên đường nghỉ dưỡng du lịch biển đảo nổi tiếng Việt Nam là cũng là nơi an nghĩ và lưu dấu những cống hiến đặc biệt xuất sắc của nhà bác hoc thiên tài Yersin. Quần thể mộ Yersin ở Suối Dầu và thư viện Yersin ở Viện Pasteur Nha Trang là trường hợp duy nhất Chính phủ Việt Nam cấp bằng chứng nhận di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia cho một người nước ngoài. Tại làng Tân Xương ở Suối Dầu, dân làng thờ Yersin làm thành hoàng. Ngày mỗi ngày, công viên Yersin, Bảo tàng Yersin, mộ Yersin càng có nhiều lượt khách trong nước và quốc tế đến thăm để chiêm nghiệm bài học lớn tình yêu cuộc sống.
Ông Năm Yersin không phải là người Việt nhưng ông được mọi người Việt mọi thời yêu quý, tôn kính, ngưỡng mộ. Ông thật hạnh phúc.
Đỗ Phủ tượng ở Du Fu caotang Thành Đô, Tứ Xuyên (ảnh: Fanghong)
ĐỖ PHỦ NHỮNG BÀI THƠ BI TRÁNG Hoàng Kim
Đỗ Phủ là Thi thánhThi sử Trung Quốc do đức độ cao thượng, tài thơ văn tuyệt vời. Đỗ Phủ cùng Lý Bạch là hai nhà thơ vĩ đại nhất thời nhà Đường. Thơ Đỗ Phủ nổi tiếng vì phong cách đơn giản và thanh lịch đặc sắc bậc nhất trong thơ cổ điển Trung Quốc. Tầm vóc Đỗ Phủ sánh với Victor Hugo và Shakespeare. Thơ Đỗ Phủ ảnh hưởng sâu sắc tới văn hóa cổ điển Trung Quốc và văn học hiện đại Nhật Bản. Cụ Nguyễn Du đã từng thán phục Đỗ Phủ “Thiên cổ văn chương thiên cổ sư Bình sinh bội phục vị thường ly” (Văn chương lưu muôn đời, bậc thầy muôn đời Bình sinh bái phục không lúc nào ngớt. Cụ Hồ Chí Minh trong Di chúc đã có trích thơ Đỗ Phủ. Cuộc đời Đỗ Phủ là tấm gương phản chiếu đất nước Trung Hoa thời loạn khi đời sống nhân dân tột cùng điêu đứng vì thường xuyên biến động. Đỗ Phủ bộ sưu tập thơ được bảo tồn khoảng 1500 bài thơ đều là tuyệt phẩm. Thi Viện hiện có Đỗ Phủ trực tuyến 1450 bài. Dưới đây là Đỗ Phủ những bài thơ bi tráng phổ biến nhiều người đọc.
ĐỌC ĐỖ PHỦ NHỚ ĐẶNG DUNG
Ngày 8 tháng 12 năm 757, Đỗ Phủ về kinh thành Trường An làm quan trong triều vua Đường Huyền Tông sau loạn An Sử. Bài thơ nổi tiếng của Đỗ Phủ ‘Xem người đẹp múa kiếm’ gợi cho người Việt Nam nhớ bài thơ bi tráng ‘Thuật hoài’ đêm thanh mài kiếm của Đặng Dung Bài này đã được giới thiệu tại “Đọc Đỗ Phủ nhớ Đặng Dung” .
Đỗ Phủ thi Thánh thời nhà Đường Trung Hoa với bài thơ Xem người đẹp múa kiếm ca ngợi tài nghệ múa kiếm tuyệt luân của mỹ nhân Công Tôn Đại Nương. Đọc thơ Đỗ Phủ liên tưởng tới bài thơ ‘Thuật hoài’ của tráng sĩ Đặng Dung, danh tướng thời Hậu Trần của Việt Nam m đêm thanh mài kiếm, ngẫm kỹ thấy có sự tương đồng. Ôi, danh sĩ tinh hoa đức độ tài năng thời nào cũng có, gặp thời nhiễu loạn, đành vàng lầm trong cát, nhưng nhân cách vẫn lồng lộng như gương trời buổi sớm.
Xem người đẹp múa kiếm Đỗ Phủ (Bản dịch của Nguyễn Minh)
Người đẹp họ Công Tôn thủa trước Múa kiếm lên cả nước rung rinh Vững lòng như núi cũng kinh Đất trời cũng phải vị tình ngả nghiêng.
Sáng như Nghệ bắn văng vầng nhật Uyển chuyển như tiên đáp lưng rồng Tới như sấm sét bão bùng Ngưng như biển lặng sông trong hiền hòa.
Tài hoa mãi cũng ra mai một Học trò cưng sau rốt truyền nghề Nữ nhi Lâm Dĩnh quán quê Tới thành Bạch Đế diễn phô kiếm tài.
Câu hỏi đáp cùng người trao đổi Nhìn người nay thương tới người xưa Tám ngàn cung nữ của vua Công Tôn múa kiếm mới vừa long nhan.
Năm mươi năm như bàn tay lật Gió bụi nay phủ khắp cung rồi Lê Viên phường hát tàn phai Dư âm nữ nhạc còn nơi chiều vàng.
Gò Kim Túc cây hàng cung kính Cỏ xác xơ thành đá Cù Đường Tiệc hoa đàn sáo chợt ngưng Sau vui buồn đến, mặt trăng ló rồi.
Thân già về chẳng có nơi Chân chai núi vắng rã rời bước đi.
Quan Công Tôn đại nương đệ tử vũ kiếm khí hành
Tích hữu giai nhân Công Tôn thị Nhất vũ kiếm khí động tứ phương.
Quan giả như sơn sắc trở táng,
Thiên địa vi chi cửu đê ngang.
Quắc như Nghệ xạ cửu nhật lạc,
Kiểu như quần đế tham long tường.
Lai như lôi đình thu chấn nộ,
Bãi như giang hải ngưng thanh quang.
Giáng thần châu tự lưỡng tịch mịch,
Vãn hữu đệ tử truyền phân phương.
Lâm Dĩnh mĩ nhân tại Bạch Đế,
Diệu vũ thử khúc thần dương dương.
Dữ dư vấn đáp ký hữu dĩ,
Cảm thì phủ sự tằng uyển thương.
Tiên đế thị nữ bát thiên nhân,
Công Tôn kiếm khí sơ đệ nhất.
Ngũ thật niên gian tự phản chưởng,
Phong trần hồng động hôn vương thất.
Lê viên đệ tử tán như yên,
Nữ nhạc dư tư ánh hàn nhật.
Kim túc đôi tiền mộc dĩ củng,
Cù Đường thạch thành thảo tiêu sắt.
Đại diên cấp quản khúc phục chung,
Lạc cực ai lai nguyệt đông xuất.
Lão phu bất tri kỳ sở vãng,
Túc kiển hoang sơn chuyển sầu tật.
Dịch nghĩa
Bài hành xem học trò của đại nương Công Tôn múa điệu kiếm khí
Xưa có người đẹp họ Công Tôn,
Mỗi lần múa điệu kiếm khí, bốn phương rung động.
Người xem vững như núi cũng khiếp đảm.
Trời đất theo nhịp múa mà lên cao xuống thấp.
Sáng rực như Hậu Nghệ bắn rơi chín mặt trời,
Vững vàng như các chúa tiên cỡi rồng lượn.
Đến khi sấm sét thu hết cơn giận dữ,
Dừng như sông bể đọng ánh sáng trong veo.
Làm môi thắm, tay áo ngọc nay đã vắng tênh,
Về già có cô học trò để truyền nghề.
ấy là người đẹp xứ Lâm Dĩnh ở thành Bạch Đế.
Múa khúc tuyệt diệu này, thần thái hiên ngang.
Cùng ta trò chuyện trong chốc lát,
Cảm thời thế nhiều ngang trái mà xót thương !
Thị nữ của tiên đế có tám nghìn người,
Kiếm khí của Công Tôn đứng hàng đầu.
Khoảng năm chục năm trôi qua tựa như trở bàn tay,
Gió bụi tơi bời tối tăm cả cung vua.
Đệ tử Lê viên tan tác như khói,
Phong tư đội nữ nhạc chỉ còn ánh nắng lạnh lẽo.
Trước gò Kim Túc, côi cối chầu hầu,
Nơi thành đá Cù Đường, cỏ xác xơ buồn bã.
Trên tiệc, khúc sáo dồn dập đã dứt
Vui xong sinh buồn, trăng mọc trời đông.
Già này chẳng biết sẽ đi về đâu,
Chân chai lê trong núi hoang theo nỗi sầu.
Việc đời bối rối tuổi già vay,
Trời đất vô cùng một cuộc say.
Bần tiện gặp thời lên cũng dễ,
Anh hùng lỡ bước ngẫm càng cay.
Vai khiêng trái đất mong phò chúa,
Giáp gột sông trời khó vạch mây.
Thù trả chưa xong đầu đã bạc,
Gươm mài bóng nguyệt biết bao rày.
Cảm hoài Thế sự du du [2] nại lão hà?
Vô cùng thiên địa nhập hàm ca[3].
Thời lai đồ điếu[4] thành công dị.
Vận khứ anh hùng ẩm hận đa.
Trí chủ[5] hữu hoài phù địa trục[6],
Tẩy binh[7] vô lộ vãn thiên hà.
Quốc thù vị báo[8] đầu tiên bạch,
Kỷ độ Long Tuyền[9] đới nguyệt ma.
Chép theo Ngữ văn 10 (nâng cao), sách đã dẫn. Có bản chép
khác: Thế lộ (câu 1), Nhập thù ca (câu 2), Sự khứ (câu 4), Trí chúa hữu
tâm (câu 5), vị phục (câu 7).
Dịch nghĩa: Việc đời dằng dặc mà ta đã già, biết làm thế nào? Trời đất mênh mông đắm trong cuộc rượu hát ca. Khi gặp thời, người làm nghề hàng thịt, kẻ câu cá cũng dễ thành công, Lúc lỡ vận, bậc anh hùng đành phải nuốt hận nhiều. Giúp chúa, những mong xoay trục đất lại, Rửa vũ khí không có lối kéo tuột sông Ngân xuống. Thù nước chưa trả được mà mái tóc đã bạc sớm, Bao phen mang gươm báu mài dưới bóng trăng.
THIẾU LĂNG THƠ “BÁT TRẬN ĐỒ”
Đỗ Phủ thăm Bát trận đồ do Khổng Minh thời Tam quốc dựng thành tại huyện Phụng Tiết tỉnh Tứ Xuyên. Tướng Ngô là Lục Tốn bị quân Thục vây hăm tại đây nhưng nhờ được nhạc phụ của Khổng Minh là Hoàng Thừa Ngạn chỉ đường nên ra thoát. Khổng Minh chưa ra khỏi nhà tranh đă biết thiên hạ thế chia làm ba Thục Ngô Ngụy (tam phân quốc) Thụ liên Ngô kháng Ngụy là đại kế xoay chuyển tình thế. Lưu Bị đánh Đông Ngô để trả thù cho Quan Vân Trường, bị thua to về tay Lục Tốn. Khổng Mình với “bát trận đồ” thể hiện minh triết và tầm nhìn sâu sắc của Khổng Minh. Đỗ Phủ thơ kiệt tác ‘Bát trận đồ” chỉ vỏn vẹn 23 chữ đã khái quát Tam Quốc và bài học bi tráng lịch sử.
Bát trận đồ Đỗ Phủ Bản dịch của Phan Kế Bính
Công trùm thế tam phân, Tiếng thơm đồ bát trận. Nước chảy đá trơ trơ, Đánh Ngô còn để giận.
Công cái tam phân quốc, Danh thành Bát trận đồ. Giang lưu thạch bất chuyển, Di hận thất thôn Ngô.
Dịch nghĩa
Công lớn trùm khắp, nước chia làm ba, Nổi danh trận đồ Bát quái. Nước sông cứ chảy đá không lay chuyển, Để lại hận đã thất kế thôn tính Ngô.
ĐỖ PHỦ THI THÁNH THI SỬ
Năm Chí Đức thứ 2 ( 757) đời Đường, Đỗ Phủ bị kẹt lại trong thành Tràng An đã lọt vào tay loạn tướng An Lộc Sơn. Núi sông vẫn như cũ nhưng nước mất nhà tan. Xuân về nhưng thành Tràng An hoang tàn sau nguy biến. Đỗ Phủ xuân vọng lời thơ cảm khái và bi thương. Khoảng 1500 bài thơ của ông lời vào châu ngọc như sử thi khắc vào đá. Văn hóa Trung Quốc cổ điển, văn học Nhật Bản rất trọng bút pháp sử thi tuyệt diệu này
Xuân vọng Đỗ Phủ Bản dịch của Trần Trọng Kim
Nước phá tan, núi sông còn đó Đầy thành xuân cây cỏ rậm sâu Cảm thời hoa rỏ dòng châu Biệt ly tủi giận, chim đau nỗi lòng Ba tháng khói lửa ròng không ngớt Bức thư nhà, giá đắt bạc muôn Gãi đầu tóc bạc ngắn ngun Dường như hết thảy, e khôn búi tròn.
Nguồn: Trần Trọng Kim, Đường thi, NXB Văn hoá thông tin, 1995
Quốc phá sơn hà tại, Thành xuân thảo mộc thâm. Cảm thì hoa tiễn lệ, Hận biệt điểu kinh tâm. Phong hoả liên tam nguyệt, Gia thư để vạn kim. Bạch đầu tao cánh đoản, Hồn dục bất thăng trâm.
Dịch nghĩa
Núi sông còn đó mà nước mất rồi, Thành ngày xuân hoang tàn, cỏ cây rậm rạp. Cảm thương thời thế mà hoa ướt lệ, như con chim bị tên, kinh sợ sự chia lìa. Khói lửa báo giặc giã cháy suốt ba tháng liền. Thư nhà lúc này đáng vạn đồng. Gãi mái đầu bạc thấy càng thêm thưa, ngắn, Muốn cài trâm mà chẳng được. (Năm 757)
Mao ốc vị thu phong sở phá ca là kiệt tác Thi Thánh của Đỗ Phủ. Hiện nay, bảo tàng Du Fu Caotang, nằm bên cạnh Công viên Huanhuaxi ở quận Qingyang của Thành Đô, tỉnh Tứ Xuyên có lưu giữ những di vật của ông. Bảo tàng Du Fu Caotang có diện tích 24 ha, được công bố thành lập vào ngày 4 tháng 3 năm 1961 là đợt đầu tiên của các địa điểm bảo vệ di tích văn hóa trọng điểm quốc gia Trung Quốc. Tái công bố là địa điểm bảo vệ di tích văn hóa đầu tiên ở tỉnh Tứ Xuyên vào ngày 7 tháng 7 năm 1980
Lều tranh bị phá do gió thu Đỗ Phủ Bản dịch của Nguyễn Minh
Gió mùa thu hú cơn cuồng nộ Cuốn phăng ngay mái cỏ nhà tôi Qua sông cỏ rải tơi bời Trên cao vướng mắc khơi khơi trên cành Dưới thấp thì chìm trong ao nhỏ Trẻ xóm nam khi dễ ông già Nỡ làm giặc cướp trước nhà Ngang nhiên ôm cỏ mang qua nhà mình Kêu khô cổ không giành được chúng Trở về nhà gậy chống thở than Lát sau gió mạnh cũng tan Trời chiều đen tối, không gian mịt mù Chăn vải cũ lạnh như tấm sắt Con cưng nằm đạp rách tan hoang Đầu giường nước dột mênh mang Hạt mưa không ngớt rơi tràn thâu đêm Từ khi loạn ít đêm ngủ được Nay mưa rơi ướt át chịu sao Uớc chi có một toà nào Rộng ngàn căn hộ, bọc bao muôn người Mưa gió lớn khôn lay chuyển nổi Vững như non mãi mãi an toàn Bao giờ toà đó thành hoàn Thì nhà mái lật, cũng cam lòng này.
Bát nguyệt thu cao phong nộ hào, Quyển ngã ốc thượng tam trùng mao. Mao phi độ giang sái giang giao. Cao giả quái quyến trường lâm sao, Hạ giả phiêu chuyển trầm đường ao. Nam thôn quần đồng khi ngã lão vô lực, Nhẫn năng đối diện vi đạo tặc. Công nhiên bão mao nhập trúc khứ, Thần tiều khẩu táo hô bất đắc. Qui lai ỷ trượng tự thán tức. Nga khoảnh phong định vân mặc sắc, Thu thiên mạc mạc hướng hôn hắc. Bố khâm đa niên lãnh tự thiết. Kiều nhi ác ngoạ đạp lý liệt. Sàng đầu ốc lậu vô can xứ, Vũ cước như ma vị đoạn tuyệt. Tự kinh táng loạn thiểu thuỵ miên, Trường dạ chiêm thấp hà do triệt. An đắc quảng hạ thiên vạn gian, Ðại tí thiên hạ hàn sĩ câu hoan nhan, Phong vũ bất động an như san. Ô hô, hà thời nhãn tiền đột ngột kiến thử ốc, Ngô lư độc phá thụ đống tử diệc túc.
Dịch nghĩa
Tháng tám, trời thu cao, gió giận dữ gào thét, Cuốn đi ba lớp cỏ tranh trên mái nhà ta. Cỏ tranh bay qua sông, rải xuống miền đất bên sông. Cao thì vắt vẻo treo trên ngọn cây rừng; Thấp thì tả tơi rơi chìm xuống ao nước. Lũ trẻ xóm nam khinh ta già yếu, Nhẫn tâm làm giặc cướp ngay trước mặt ta. Chúng công khai ôm cỏ tranh đi vào trong xóm trúc; Ta khô môi rát miệng, kêu thét mà không được. Trở về, chống gậy, thở than. Một lát sau, gió yên mây đen như mực. Trời thu bát ngát đen tối lúc chiều tà. Chiếc chăn vải dùng nhiều năm, lạnh như sắt, Bị đứa con thơ khó ngủ đạp rách toang. Ở đầu giường mái nhà dột, không chổ nào khô; Vết mưa nhiều như gai vẫn còn chưa hết. Từ khi gặp cơn loạn lạc, mình ít ngủ, Suốt đêm dài ướt đẫm, biết làm sao hết được! Mong sao có được ngàn vạn gian nhà lớn, Để giúp cho các hàn sĩ trong thiên hạ đều được vui vẻ, Không bị kinh động vì mưa gió, yên ổn như núi non! Hỡi ôi, biết bao giờ được trông thấy nhà này đứng cao sững trước mắt, Dù cho riêng nhà ta bị phá vỡ, mình có chịu rét đến chết, cũng thoả lòng! (Năm 761)
Đỗ Phủ thi thánh thời nhà ĐườngTrung Hoa có bài thơ Xem người đẹp múa kiếm ca ngợi tài nghệ múa kiếm tuyệt luân của mỹ nhân Công Tôn Đại Nương. Đọc thơ Đỗ Phủ liên tưởng tới bài thơ Thuật hoài của tráng sĩ Đặng Dung, danh tướng thời hậu Trần của Việt Nam
đêm thanh mài kiếm ngẫm kỹ thấy có sự tương đồng. Ôi, danh sĩ tinh hoa
đức độ tài năng thời nào cũng có, gặp thời nhiễu loạn, đành vàng lầm
trong cát, nhưng nhân cách vẫn lồng lộng như gương trời buổi sớm.
XEM NGƯỜI ĐẸP MÚA KIẾM Đỗ Phủ
(Bản dịch của Nguyễn Minh)
Người đẹp họ Công Tôn thủa trước Múa kiếm lên cả nước rung rinh Vững lòng như núi cũng kinh Đất trời cũng phải vị tình ngả nghiêng.
Sáng như Nghệ bắn văng vầng nhật Uyển chuyển như tiên đáp lưng rồng Tới như sấm sét bão bùng Ngưng như biển lặng sông trong hiền hòa.
Tài hoa mãi cũng ra mai một Học trò cưng sau rốt truyền nghề Nữ nhi Lâm Dĩnh quán quê Tới thành Bạch Đế diễn phô kiếm tài.
Câu hỏi đáp cùng người trao đổi Nhìn người nay thương tới người xưa Tám ngàn cung nữ của vua Công Tôn múa kiếm mới vừa long nhan.
Năm mươi năm như bàn tay lật Gió bụi nay phủ khắp cung rồi Lê Viên phường hát tàn phai Dư âm nữ nhạc còn nơi chiều vàng.
Gò Kim Túc cây hàng cung kính Cỏ xác xơ thành đá Cù Đường Tiệc hoa đàn sáo chợt ngưng Sau vui buồn đến, mặt trăng ló rồi.
Thân già về chẳng có nơi Chân chai núi vắng rã rời bước đi.
Quan Công Tôn đại nương đệ tử vũ kiếm khí hành
Tích hữu giai nhân Công Tôn thị Nhất vũ kiếm khí động tứ phương.
Quan giả như sơn sắc trở táng,
Thiên địa vi chi cửu đê ngang.
Quắc như Nghệ xạ cửu nhật lạc,
Kiểu như quần đế tham long tường.
Lai như lôi đình thu chấn nộ,
Bãi như giang hải ngưng thanh quang.
Giáng thần châu tự lưỡng tịch mịch,
Vãn hữu đệ tử truyền phân phương.
Lâm Dĩnh mĩ nhân tại Bạch Đế,
Diệu vũ thử khúc thần dương dương.
Dữ dư vấn đáp ký hữu dĩ,
Cảm thì phủ sự tằng uyển thương.
Tiên đế thị nữ bát thiên nhân,
Công Tôn kiếm khí sơ đệ nhất.
Ngũ thật niên gian tự phản chưởng,
Phong trần hồng động hôn vương thất.
Lê viên đệ tử tán như yên,
Nữ nhạc dư tư ánh hàn nhật.
Kim túc đôi tiền mộc dĩ củng,
Cù Đường thạch thành thảo tiêu sắt.
Đại diên cấp quản khúc phục chung,
Lạc cực ai lai nguyệt đông xuất.
Lão phu bất tri kỳ sở vãng,
Túc kiển hoang sơn chuyển sầu tật.
Dịch nghĩa
Bài hành xem học trò của đại nương Công Tôn múa điệu kiếm khí
Xưa có người đẹp họ Công Tôn,
Mỗi lần múa điệu kiếm khí, bốn phương rung động.
Người xem vững như núi cũng khiếp đảm.
Trời đất theo nhịp múa mà lên cao xuống thấp.
Sáng rực như Hậu Nghệ bắn rơi chín mặt trời,
Vững vàng như các chúa tiên cỡi rồng lượn.
Đến khi sấm sét thu hết cơn giận dữ,
Dừng như sông bể đọng ánh sáng trong veo.
Làm môi thắm, tay áo ngọc nay đã vắng tênh,
Về già có cô học trò để truyền nghề.
ấy là người đẹp xứ Lâm Dĩnh ở thành Bạch Đế.
Múa khúc tuyệt diệu này, thần thái hiên ngang.
Cùng ta trò chuyện trong chốc lát,
Cảm thời thế nhiều ngang trái mà xót thương !
Thị nữ của tiên đế có tám nghìn người,
Kiếm khí của Công Tôn đứng hàng đầu.
Khoảng năm chục năm trôi qua tựa như trở bàn tay,
Gió bụi tơi bời tối tăm cả cung vua.
Đệ tử Lê viên tan tác như khói,
Phong tư đội nữ nhạc chỉ còn ánh nắng lạnh lẽo.
Trước gò Kim Túc, côi cối chầu hầu,
Nơi thành đá Cù Đường, cỏ xác xơ buồn bã.
Trên tiệc, khúc sáo dồn dập đã dứt
Vui xong sinh buồn, trăng mọc trời đông.
Già này chẳng biết sẽ đi về đâu,
Chân chai lê trong núi hoang theo nỗi sầu.
Việc đời bối rối tuổi già vay,
Trời đất vô cùng một cuộc say.
Bần tiện gặp thời lên cũng dễ,
Anh hùng lỡ bước ngẫm càng cay.
Vai khiêng trái đất mong phò chúa,
Giáp gột sông trời khó vạch mây.
Thù trả chưa xong đầu đã bạc,
Gươm mài bóng nguyệt biết bao rày.
Cảm hoài Thế sự du du [2] nại lão hà?
Vô cùng thiên địa nhập hàm ca[3].
Thời lai đồ điếu[4] thành công dị.
Vận khứ anh hùng ẩm hận đa.
Trí chủ[5] hữu hoài phù địa trục[6],
Tẩy binh[7] vô lộ vãn thiên hà.
Quốc thù vị báo[8] đầu tiên bạch,
Kỷ độ Long Tuyền[9] đới nguyệt ma.
Chép theo Ngữ văn 10 (nâng cao), sách đã dẫn. Có bản chép
khác: Thế lộ (câu 1), Nhập thù ca (câu 2), Sự khứ (câu 4), Trí chúa hữu
tâm (câu 5), vị phục (câu 7).
Dịch nghĩa: Việc đời dằng dặc mà ta đã già, biết làm thế nào? Trời đất mênh mông đắm trong cuộc rượu hát ca. Khi gặp thời, người làm nghề hàng thịt, kẻ câu cá cũng dễ thành công, Lúc lỡ vận, bậc anh hùng đành phải nuốt hận nhiều. Giúp chúa, những mong xoay trục đất lại, Rửa vũ khí không có lối kéo tuột sông Ngân xuống. Thù nước chưa trả được mà mái tóc đã bạc sớm, Bao phen mang gươm báu mài dưới bóng trăng.
‘Ngẩng đầu mặt trời đỏ, Bên suối một nhành mai’ là hai câu thơ của Bác Hồ trong bài “Lên núi” làm ở Lũng Dẻ năm 1942, mấy tháng trước khi Bác lên đường đi Trung Quốc với danh nghĩa đại biểu của Việt Nam Độc lập Đồng minh và Phân bộ Quốc tế phản xâm lược của Việt Nam ẩn chứa nhiều điều sâu sắc. (Mai, ảnh Phan Chí Thắng).
“Những gì tốt đẹp nhất phải được cảm nhận bằng trái tim”. Helen Keller đã nói vậy. ‘Đường xuân’ là những điều tốt đẹp nhất mà tôi cảm nhận được bằng trái tim, trong đêm lạnh ở Việt Bắc nhớ Người. Nghiên cứu lịch sử là để nhận diện đúng dòng chủ lưu của vận hội mới. Tùy cơ, tùy vận, tùy thiên mệnh, tùy thời, tùy thế, lại tùy nghi. Dĩ bất biến ứng vạn biến, nhằm góp phần xây dựng đất nước phát triển mạnh mẽ, bền vững.Năm nay về Việt Bắc, tôi thấm cái lạnh thấu xương của thời giao mùa trong chuyến khảo sát tạo hạt sắn lai tại chợ Đồn Bắc Kạn, Yên Lãng núi Hồng. Năm trước ra Đông Bắc, tôi đã thấm cái rét cắt da của đêm thiêng Yên Tử khi nửa đêm khởi hành từ chùa Hoa Yên đi bộ lên chùa Đồng. Đêm lạnh tôi chứng ngộ được đức lớn của Trần Nhân Tông khi Người dấn thân từ bỏ ngôi vua lúc 35 tuổi lên tu hành thiền Trúc Lâm Yên Tử trải mười lăm năm để thống nhất các Thiền phái tồn tại trước đó và toàn bộ giáo hội Phật giáo đời Trần về một mối. Tôi cũng thấu hiểu, kính trọng và ngưỡng ngộ nhân cách lớn của chủ tịch Hồ Chí Minh trải mười lăm năm gian khổ ở chiến khu Việt Bắc với sáu năm gầy dựng Việt Minh (1941- 1945) và chín năm lãnh đạo chính phủ kháng chiến chống thực dân Pháp (1946-1954). Những người trải tuổi cao, có đức hi sinh chịu khổ làm việc thiện mới thấu hiểu minh triết dấn thân và bình sinh của Người. Trần Nhân Tông và Hồ Chí Minh là phúc lớn của dân tộc Việt. Trần Nhân Tông và Hồ Chí Minh đều là biểu tượng của bậc vĩ nhân “bình sinh đầu ngẩng tới trời xanh” của dân tộc Việt trong cuộc đấu tranh “trường kỳ kháng chiến nhất định thắng lợi” để giành độc lập và thống nhất Tổ Quốc. Hôm nay giữa mênh mang trời đất vào xuân, tôi bồi hồi ngắm dấu xưa núi cao hoang sơ “đầu nguồn” Pác Bó “sớm ra bờ suối tối vào hang / cháo bẹ rau măng vẫn sẵn sàng” “xem sách chim rừng vào cửa đậu/ phê văn hoa núi ghé nghiên soi ”. Ký ức thời gian lần lượt trở về trong tôi với những ký sự ảnh và ghi chép cá nhân của những lần về Việt Bắc đến Nghĩa Lĩnh đền Hùng, hồ Ba Bể, Yên Lãng núi Hồng, sông Công núi Cốc,…
Đền thiêng trên Nghĩa Lĩnh. Giếng ngọc dưới trời Nam. Chén cơm truyền con cháu. “Vạn cổ thử giang san” (*)
Tôi viết “Đường xuân”, về Việt Bắc đêm lạnh nhớ Bác, tập hợp các ghi chép và suy ngẫm “Núi Tản Viên, Tam Đảo, Nham Biền”; “Vó ngựa trời Nam”, “Chuyện tình Hồ trên núi”; “Qua đèo chợt gặp mai đầu suối” (bài thơ kỳ lạ Tầm hữu vị ngộ – tìm bạn không gặp – của Bác ); “Hai bài thơ đồng dao của Bác”; “Bỗng nghe vần Thắng vút lên cao”; “Bình sinh Hồ Chí Minh” (quan hệ đến câu chuyện bức trướng của năm vị lão thành cách mạng Nga); “Kẻ phi thường trong thơ Bác Hồ”… Việt Bắc là tuổi trẻ của tôi, nơi tôi được về thăm lại lần này khi đã trải qua độ tuổi mà trước đây những bậc tiền nhân dấn thân vào nơi giá rét để thấm hiểu sự minh triết phúc hậu tận tâm và đức hi sinh là bài học lớn suốt đời không bao giờ quên! Đêm lạnh cắt da, tôi nghĩ đến đức Nhân Tông, đến Bác đều về nơi hang lạnh. Lòng tôi bùi ngùi thương Người tuổi cao và thấm thía việc dấn thân làm người phúc hậu. Nhiều uẩn khúc lịch sử, thật giả chưa tường minh, nhưng tôi tin tưởng sâu sắc rằng, nghiên cứu lịch sử sẽ tìm tòi và thấu hiểu được sự minh triết sâu sắc kín đáo của Người, những lời dặn còn mãi với non sông.
QUA ĐÈO CHỢT GẶP MAI ĐẦU SUỐI
“Nghìn dặm tìm anh chẳng gặp anh/ Đường về vó ngựa dẫm mây xanh/
Qua đèo chợt gặp mai đầu suối/ Đóa đóa vàng tươi xuân thắm cành”.
Tôi biết bài thơ “Qua đèo chợt gặp mai đầu suối” của Bác Hồ đăng trên
báo khoảng năm 1970 do một chuyện ngẫu nhiên tình cờ nên nhớ mãi. Bài
thơ kỳ lạ vì ẩn chứa nhiều triết lý sâu sắc không dễ thấy, vì nó là thơ
của Bác Hồ mà ít thấy sách báo nào nhắc đến cho đến xuân 2013 đã trãi
hơn sáu mươi ba năm.
Thuở ấy, tôi mới mười bảy tuổi, đã cùng người anh trai ra thăm đèo
Ngang. Chúng tôi vừa đi xe đạp vừa đi bộ từ chân núi lên đến đỉnh đèo.
Gần cột mốc địa giới hai tỉnh trên đỉnh đường xuyên sơn, cạnh khe suối
ven đỉnh dốc sườn đèo có cây mai rừng rất đẹp. Chúng tôi đang thưởng
ngoạn thì chợt gặp xe của bộ trưởng Xuân Thủy và xe của ông Nguyễn Tư
Thoan bí thư tỉnh ủy Quảng Bình vừa tới. Họ đã xuống xe ngắm nhìn trời,
biển, hoa, núi và bộ trưởng Xuân Thuỷ bình bài thơ trên.
Bộ trưởng Xuân Thủy là nhà ngoại giao có kiến thức rộng, bạn thơ của
Hồ Chí Minh, giỏi dịch thơ chữ Hán. Ông cũng là người đã dịch bài thơ
“Nguyên tiêu” nổi tiếng, nên khi tôi tình cờ được nghe lời bình phẩm
trực tiếp của ông về bài thơ trên thì tôi đã nhớ rất lâu. Tôi cũng hiểu
nghĩa rõ ràng cụm từ “Trung Nam Hải” từ dịp ấy.
Ba mươi năm sau, khi anh Gia Dũng sưu tầm, tuyển chọn và giới thiệu
bài thơ “Tìm bạn không gặp” trong tập thơ “Ngàn năm thương nhớ” tuyển
thơ một nghìn năm Thăng Long, Hà Nội. Bài thơ “Tầm hữu vị ngộ” của
Bác do nhà Hán học nổi tiếng Phan Văn Các diễn nghĩa và dịch thơ. Nội
dung tuy vẫn thế nhưng bản dịch mới, lời dịch sát nghĩa chữ Hán
hơn so với bản tự dịch thoáng ý của chính Bác lại có khác MỘT
chữ so với bài mà tôi được đọc và nghe bình trước đây. Đó là từ “nghìn
dặm” được thay bằng từ “trăm dặm” (“bách lý tầm quân vị ngộ quân” thay
vì “thiên lý tầm quân vị ngộ quân”). Bản dịch mới có lời ghi chú, nghe
nói là của Bác. Bài thơ viết năm 1950 nhưng xuất xứ và cảm xúc thực sự
của Người khi thăng hoa bài thơ nổi tiếng này thì nay vẫn còn để ngỏ.
Bác ra nước ngoài từ đầu năm 1950 đến đầu tháng Tư mới về nước theo
hồi ức “Chiến đấu trong vòng vây” của đại tướng Võ Nguyên Giáp. Bác lúc
đó đã sáu mươi tuổi, bí mật đi đến Bắc Kinh gặp chủ tịch Đảng Cộng sản
Trung Quốc Mao Trạch Đông rồi đi luôn sang Matxcơva gặp đồng chí Stalin.
Bác cũng đi tìm gặp đại tướng Trần Canh khi chuẩn bị chiến dịch Biên
giới. Trong cơn lốc của các sự kiện, Bác khẳng định: “Tổng phản công
của ta sẽ là một giai đoạn lâu dài. Rồi đây, có sự chi viện của Liên Xô
và Trung Quốc về vật chất, vũ khí, trang bị, ta sẽ đỡ khó khăn hơn,
nhưng giành được thắng lợi là phải do sức nỗ lực của chính bản thân ta
quyết định”.
“Nghìn dặm” hay “trăm dặm”? “gặp bạn” hay “không gặp”? hoặc “gặp
nhưng không gặp về cách làm”? Ngữ nghĩa của câu thơ “Bách lý tầm quân vị
ngộ quân” khác hẳn với “thiên lý tầm quân vị ngộ quân”, đó là sự gặp gỡ
một minh quân, một minh chủ, một chủ thuyết chứ không đơn giản là “Tìm
bạn không gặp”. Dường như Bác đang đề cập một vấn đề rất lớn của định
hướng chiến lược đối ngoại “phải biết tranh thủ thời cơ, tận dụng sự ủng
hộ và chi viện quốc tế nhưng giành được thắng lợi là phải dựa vào sức
mình là chính” . Nhiều sự kiện lịch sử hiện tại đã được giải mã nhưng
còn nhiều ẩn ý sâu sắc trong thơ Bác cần được tiếp tục tìm hiểu, khám
phá thêm. Những năm tháng khó khăn của cách mạng Việt Nam “chiến đấu
trong vòng vây”; Những tổn thất và sai lầm trong cải cách ruộng đất do
sự thúc ép từ phía Liên Xô và sự vận dụng không phù hợp kinh nghiệm của
Trung Quốc; Quan hệ của nước nhỏ đối với các nước lớn. Nhiều điều tinh
tế ẩn chứa trong thơ Bác.
Ý tứ trong bài thơ của Bác rất gần với với một bài thơ cổ của Trung
Quốc thời nhà Tống: “Tận nhật tầm xuân bất kiến xuân/Mang hài đạp phá
lãnh đầu vân/ Quy lai khước phá mai hoa hạ/ Xuân tại chi đầu vị thập
phân”. Bài thơ tả một ni cô mang hài trèo đèo vượt núi cực khổ tìm xuân
suốt ngày mà vẫn chẳng gặp xuân. Đến khi trở về mới thấy xuân đang hiện
trên những cành mai trong vườn nhà.
Bác Hồ cũng vượt vòng vây phong tỏa, chịu nhiều gian khổ suốt bốn
tháng ròng để tìm sự ủng hộ quốc tế cho cách mạng Việt Nam đang “chiến
đấu trong vòng vây”. Trên đường về, qua đèo, Bác chợt gặp cây mai đầu
suối và Bác đã ngộ ra được những vấn đề sâu sắc của phương pháp cách
mạng. Đối diện với mặt trời đỏ “đông phương hồng, mặt trời lên” là mặt
TRĂNG hiền hoà (rằm xuân lồng lộng trăng soi) và gốc MAI vàng cổ thụ bên
SUỐI nguồn tươi mát (bên suối một nhành mai). Trăng, suối, hoa mai là
những cụm từ quan trọng trong thơ Bác. Nó là triết lý ứng xử tuyệt vời
của một nước nhỏ đối với các nước lớn trong quan hệ quốc tế phức tạp.
Trời càng sáng, trăng càng trong, nước càng mát, mai càng nở rộ.
Ngày cuối đông, hiểu sâu thêm một bài thơ hay của Bác và góp thêm một tản văn về trăng, suối nguồn, hoa mai. Học minh triết trong quan điểm chiến lược của Bác “dựa vào sức mình là chính đồng thời tranh thủ thời cơ và sự ủng hộ quốc tế”. Trăng, suối nguồn, hoa mai là biểu tượng và đối sách quốc gia mà Bác nhắn gửi. Đó là phong thái thung dung, điềm tĩnh, bản lĩnh gan góc bất khuất, dám giành độc lập, giữ độc lập tự do để mưu cầu hạnh phúc cho dân, đám đánh và biết đánh thắng.
TÂM HỒN BÌNH DỊ CHÍ ANH MINH
“Bình sinh đầu ngẩng tới trời xanh / Khuất núi hồn THƠM quyện đất
lành / Anh hùng HỒ dễ nên nghiệp ấy? / Tâm hồn bình dị CHÍ anh MINH”. Bài thơ tứ tuyệt này được thêu trên bức trướng do năm nhà cách mạng lão thành Nga gửi đến tang lễ Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Anh Phan Chí Thắng đã gửi cho tôi tư liệu quý trên đây cuối tháng ba
năm 2008 với lời nhắn: “Gửi Hoàng Kim. Cách đây mấy ngày, trong một cuộc
tiếp xúc nhiều người, tôi vô tình được nói chuyện với anh H. – cháu nội
người đỗ đầu khoa Hội cùng năm với cụ Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc. Dì ruột
của anh H lấy anh cả của ông Lê Đức Thọ. Anh H. kể là được nghe trực
tiếp từ ông Lê Đức Thọ về bài tứ tuyệt được thêu trên trướng do 5 nhà
cách mạng lão thành Nga gửi đến tang lễ Chủ tịch Hồ Chí Minh. Chỉ nghe
một lần mà anh H. thuộc lòng cho đến bây giờ, thật xứng danh cháu nội cụ
Hội Nguyên. Tôi xin chép lại vào đây để Hoàng Kim tham khảo. Có vài
điểm thắc mắc: 1. Làm sao mà các nhà cách mạng Nga lại làm được thơ tứ
tuyệt? Hay là họ nhờ ai đó làm giúp theo ý họ? 2. Các chữ viết hoa trong
bài tứ tuyệt được thêu chữ hoa, nghĩa là có dụng ý. Ba chữ là lấy từ
trong “Hồ Chí Minh”. Còn chữ “Thơm” có phải đó cũng là tên hoạt động của
Bác Hồ trong thời gian công tác cùng với 5 nhà cách mạng Nga kia? Hay
là một tên gọi khác của Bác mà rất ít người biết? Sơ bộ như thế đã, các
nhà nghiên cứu sẽ tìm câu trả lời.
“Điếu văn của Ban Chấp hành Trung ương Đảng Lao động Việt Nam do đồng
chí Lê Duẩn, Bí thư thứ nhất, đọc tại Lễ truy điệu trọng thể Hồ Chủ
tịch, ngày 9 tháng 9 năm 1969” đã nhận định về Bác: Hồ Chủ Tịch là người
sáng lập, lãnh đạo và rèn luyện Đảng ta, là người xây dựng nền Cộng hoà
Dân chủ Việt Nam và Mặt trận Dân tộc Thống nhất, là người cha thân yêu
của các lực lượng vũ trang nhân dân Việt Nam. Người là linh hồn, là ngọn
cờ chói lọi, lãnh đạo toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta đoàn kết một
lòng, chiến đấu anh dũng, viết nên những trang sử vẻ vang nhất của Tổ
quốc ta. Dân tộc ta, nhân dân ta, non sông đất nước ta đã sinh ra Hồ Chủ
Tịch, người anh hùng dân tộc vĩ đại, và chính Người đã làm rạng rỡ dân
tộc ta, nhân dân ta và non sông đất nước ta. “Thế giới còn đổi thay
nhưng tư tưởng Hồ Chí Minh sẽ sống mãi” đại tướng Võ Nguyên Giáp tâm
đắc. Hồ Chí Minh là con người bình dị và quang minh lỗi lạc với tám chữ
tâm niệm Bác đã mẫu mực thực hành suốt đời đó là “cần kiệm liêm chính,
chí công vô tư”. Giáo sư Trần Văn Giàu đúc kết bảy phẩm chất cơ bản của
Bác Hồ được con dân nước Việt và thế giới ngợi ca đối với “Nhân cách lớn
của chủ tịch Hồ Chí Minh”: 1) Ưu tiên đạo đức; 2) Tận tụy quên mình; 3)
Kiên trì bất khuất; 4) Khiêm tốn giản dị; 5) Hài hòa kết hợp; 6)
Thương, quý người, nâng đỡ con người, thấu tình đạt lý; 7) Yêu thiên
nhiên hòa hợp với thiên nhiên. Lệ thần Trần Trọng Kim có tác phẩm Một
Cơn Gió Bụi và Lê Mai có bài viết Chủ tịch Nước Hồ Chí Minh góp thêm tư
liệu quý chân thực về trí tuệ bậc Thầy “anh hùng hồ dễ nên nghiệp ấy”.
“Tâm hồn bình dị chí anh minh” và “Bình sinh đầu ngẩng tới trời xanh”
là hai câu thơ khái quát được nhân cách, bản lĩnh và tầm vóc của chủ
tịch Hồ Chí Mính. Người chủ của bài thơ hay này phải là người hiểu được
bình sinh của Bác đủ nhân trí dũng dám đánh và biết đánh thắng địch
mạnh, dám đối diện mặt trời đỏ, hiểu được bản chất nhân văn của một tâm
hồn bình dị chí anh minh và sành văn chương, khéo khái quát được thần
thái của Bác trong vỏn vẹn bốn câu thơ. Manh mối đầu tiên trong logic
của “thần thám Địch Nhân Kiệt” là vậy. Tôi ngờ rằng đây chỉ có thể là
thơ của chính Bác, cũng có thể là thơ của ông Lê Đức Thọ đã khéo léo dàn
dựng một cách tài tình. Ông Trường Chinh Sóng Hồng và Xuân Thủy cũng
giỏi thơ, ông Phạm Văn Đồng giỏi văn chương nhưng không thể là tác giả.
Ông Lê Đức Thọ là có thể vì bình sinh ông ưa làm Trần Thủ Độ, ông có chí
lãnh tụ, từng muốn làm tổng bí thư, mưu sâu kế hiểm từng làm liệt vị
tướng Giáp, khéo xuất hiện như các vị tướng cầm quân trong các chiến
dịch lớn Mậu Thân, Hồ Chí Minh và chiến tranh biên giới Tây Nam, khéo lộ
diện trong ngoại giao đánh đàm hai tay trường kỳ với Mỹ Thiệu tại
Paris, ông là người sắp xếp nhân sự, cũng thích làm thơ và khéo dựng
chuyện sâu xa… Giải mã câu chuyện do chính ông nêu ra kỳ bí như xem phim
Võ Tắc Thiên cần đi từ chính những người trong cuộc biết rõ. Ngày xuân
lưu lại điều này trong DẠY VÀ HỌC, DANH NHÂN VIỆT để tiếp tục nghiên
cứu. Nhiều sự thật lịch sử cần đủ thông tin, đúng người, đúng việc, đúng
liều lượng và đúng thời điểm. Tôi đã đưa bài thơ này lên trang đầu xuân
mỗi năm suốt sáu năm qua để tìm thêm chỉ dấu của các bậc hiền minh nhằm
sáng tỏ câu chuyện.
Bình sinh đầu ngẩng tới trời xanh! Hồ Chí Minh nghe nói cũng có thơ
viết ở đền Trần trong đó có câu “Tôi bác xưa nay vẫn anh hùng” tự cho
mình nối tiếp công việc tiền nhân của Trần Hưng Đạo. Người cũng đã dùng
cụm từ “kẻ phi thường” thay cho cụm từ “bậc phi thường” khi nói về thân
thế và sự quyền biến của Nguyễn Huệ và Lý Công Uẩn trong hai câu “Nguyễn
Huệ là kẻ phi thường” và “Công Uẩn là kẻ phi thường” tại tác phẩm Lịch
sử nước ta (Hồ Chí Minh tuyển tập tập 1, trang 596, 598), mặc dù Bác
biết rất rõ cụm từ “bậc phi thường” vì Bác là bậc Thầy về chữ nghĩa và
rất cẩn trọng ngôn ngữ nhưng Người vẫn viết vậy. Bác coi trọng lịch sử,
đánh giá công bằng mà không rơi vào sự giáo điều mê tín bất cứ ai.
Báo cáo của Việt Nam gửi Quốc tế Cộng sản ngày 12 tháng 7 năm 1940 do
Hồ Chí Minh sọạn thảo là cẩm nang đón trước thời cơ “nghìn năm có một”
của Tổng khởi nghĩa tháng 8 và Tuyên ngôn Độc lập ngày 2 tháng 9 năm
1945. Tài liệu tổng hợp, phân tích, đánh giá đầy đủ, toàn diện tình
hình, sâu sắc hiếm thấy nhưng cực kỳ súc tích chỉ vắn tắt 12 trang. Đó
là một trong số những thí dụ rõ nhất về thiên tài kiệt xuất của Hồ Chí
Minh dám chớp thời cơ giành chính quyền và biết thắng. Hãy nghe Hồ Chí
Minh phân tích tình thế và đưa ra mưu lược hành động thật quả quyết:
“Tóm lại, những điều kiện khách quan cho phép chúng tôi có hi vọng
thành công. Song, lực lượng chủ quan- lực lượng của Đảng còn quá yếu.
Như trên đã nói, một đảng mới mười tuổi lại trãi qua hai lần khủng bố
lớn, số cán bộ có kinh nghiệm đấu tranh hiện còn đang rên xiết trong tù
ngục, khiến đảng viên và quần chúng như “rắn mất đầu” không thể tận dụng
cơ hội tốt “nghìn năm có một”. Chúng tôi liệu có khả năng làm thay đổi
hoàn cảnh đó, khắc phục khó khăn đó, giúp Đảng hoàn thành sứ mạng lịch
sử của nó hay không? Có. Chúng tôi nhất định không thể từ trong đánh ra.
Chúng tôi chỉ có cách từ ngoài đánh vào. Nếu chúng tôi có được: 1) Tự
do hành động ở biên giới; 2) Một ít súng đạn; 3) Một chút kinh phí; 4)
Vài vị cố vấn thì chúng tôi nhất định có thể lập ra và phát triển một
căn cứ địa chống Pháp, chống Nhật – đó là hi vọng thấp nhất. Nếu chúng
tôi có thể mở rộng Mặt trận thống nhất các dân tộc bị áp bức, có thể lợi
dụng mâu thuận giữa các nước đế quốc thì tiền đồ tươi sáng là có thể
nhìn thấy được. Tôi rất hi vọng các đồng chí giúp tôi nhanh chóng giải
quyết vấn đề này. 12.7.40.” (Hồ Chí Minh Toàn tập t. 3 tr. 162-174).
Ngày nay nhìn lại, càng đọc càng thấm thía nhiều điều sâu sắc. Đầu
xuân này chúng ta hãy nghe Lê Mai kể lại một trích đoạn trong “Chủ tịch
Nước Hồ Chí Minh”:
Quốc Hội nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa, vào ngày 9. 11. 1946, đã
thông qua bản Hiến pháp đầu tiên mà sự tiến bộ, mẫu mực, dân chủ của nó
cho đến nay – không những làm chúng ta mà còn làm cả thế giới thán phục.
Trong bản Hiến pháp dân chủ ấy, ngoài việc thiết kế một thiết chế chính
trị mẫu mực, đã quy định quyền hạn của Chủ tịch Nước rất rõ ràng, đó là
người thay mặt cho nước, giữ quyền Tổng chỉ huy quân đội toàn quốc, chỉ
định hoặc cách chức các tướng soái trong lục quân, hải quân, không
quân, ký sắc lệnh bổ nhiệm Thủ tướng, ban bố các đạo luật, đặc xá, ký
hiệp ước với các nước, tuyên chiến hay đình chiến …
Hồ Chí Minh là Chủ tịch đầu tiên của nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa.
Dĩ nhiên, dấu ấn của Hồ Chí Minh hết sức đậm nét trong bản Hiến pháp
đầu tiên. Sự thông minh xuất chúng, hiểu nhiều, biết rộng của Hồ Chí
Minh đã làm Võ Nguyên Giáp – một người tài ba, một cộng sự rất gần gũi
Hồ Chí Minh kinh ngạc. Ông kể, gần như làm bất cứ việc gì, ông đều thấy
Hồ Chí Minh đã tiên liệu, suy nghĩ vấn đề đó từ rất lâu rồi. Bản Tuyên
ngôn độc lập, bản Hiến pháp đầu tiên của nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa
chỉ là vài dẫn chứng sinh động.
Đối với những tình huống đột xuất thì sao? Những ứng phó của Chủ tịch
nước Cộng hòa non trẻ, trong tình thế “ngàn cân treo sợi tóc”, thù
trong, giặc ngoài đầy rẫy càng làm chúng ta khâm phục.
Ngay sau cái Tết Bính Tuất năm 1946 – Tết độc lập đầu tiên sau tám
mươi năm trời nô lệ, Hồ Chí Minh đã có một cuộc nói chuyện dài với tướng
Raun Xalăng. Xalăng – một sỹ quan Pháp, người đã từng ăn cơm lam chấm
mắm ngóe miền thượng nguồn, ăn mắm tôm vắt chanh ở miền xuôi của VN.
Tướng Xalăng đang rất hung hăng, điều này dễ hiểu, vì bấy giờ, Pháp ỷ
vào sức mạnh nên coi thường Chính phủ Hồ Chí Minh. Nhưng, ông ta có vẻ
bối rối khi hiện ra trước mắt mình là một nhà hiền triết phương Đông với
phong thái ung dung tự tại tỏa ra từ đôi mắt sáng, chòm râu thưa, mái
tóc pha sương, nước da dãi dầu mưa nắng, một cốt cách thanh cao khắc khổ
ẩn tàng sức mạnh siêu quần được dấu kín trong bộ quần áo kaki cổ đứng
không cài cúc.
– Mời tướng quân xơi nước.
Tướng Xalăng nâng chén nước lên theo lời mời của Hồ Chí Minh và nói:
– Thưa ngài Hồ Chí Minh…
Lập tức, Hồ Chí Minh ngắt lời ông ta:
– Tôi đã mời “tướng quân” xơi nước chứ tôi không mời “ngài” Raun Xalăng…
Raun Xalăng mất chủ động, lúng túng xin lỗi, mặc dù dụng ý của ông ta
rất rõ ràng: không công nhận chức Chủ tịch của Hồ Chí Minh, cũng tức là
không công nhận nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa.
Sau những lời xã giao, thăm hỏi, trao đổi về tình hình chung, bỗng Raun Xalăng chuyển câu chuyện. Ông ta nói:
– Chủ tịch thử nghĩ xem, nên để chúng tôi khôi phục trật tự ở nước
này, vì chúng tôi đủ lực lượng và rất nhiều phương tiện. Theo ý tôi, nếu
được như vậy đất nước này sẽ biết ơn Chủ tịch, vì Chủ tịch là người
đứng đầu Chính phủ có uy tín tuyệt đối với nhân dân. Nếu Chủ tịch để
chúng tôi đưa quân vào đây không gặp trở ngại nào thì đó là sự chứng
minh trước thế giới Chủ tịch biết kiềm chế quân đội của mình và điều đó
thể hiện uy quyền của Chủ tịch là vô song.
Phải công nhận lời nói của Xalăng rất khôn khéo mà hiểm độc. Hồ Chí Minh bình thản chế thêm nước trà vào chén mời Xalăng:
– Tướng quân uống nước đi. Hút tiếp một hơi thuốc lá thơm, giọng nói trầm hùng của Hồ Chí Minh phắt căng lên:
– Tôi không thể làm như lời tướng quân, nếu làm như vậy, tôi sẽ là kẻ
phản quốc. Tướng quân nên nhớ rằng, chúng tôi yêu nước Pháp, nhưng
không muốn làm nô lệ. Nước Pháp có binh hùng, có nhiều tướng giỏi, nhiều
vũ khí tối tân. Một Pháp có thể giết 10 VN, 10 VN có thể chỉ diệt được
một Pháp nhưng toàn dân VN đều một lòng kháng chiến chống Pháp.
– Chúng tôi rất mạnh. Cuộc đổ bộ của chúng tôi đã sẵn sàng. Vì sao Chủ tịch không chịu thừa nhận điều hiển nhiên ấy?
Giọng Hồ Chí Minh như có lửa:
– Nếu quân Pháp lại đổ bộ đến đây, chúng tôi không chặn đứng được
ngay, nhưng sẽ đổ máu, những người dân Pháp sẽ bị chết. Đó là điều bất
hạnh cho cả hai bên. Chúng tôi không bao giờ mong điều đó xảy ra. Nhưng
chúng tôi không chịu làm nô lệ một lần nữa.
Chữ “THƠM” và chữ “HỒ” trong bài thơ tứ tuyệt giúp ta liên tưởng Nguyễn Huệ (Hồ THƠM) và Nguyễn Ái Quốc (HỒ Chí Minh). Cụ Hồ Sĩ Tạo (ông nội ruột của Hồ Chí Minh) với cụ Hồ Phi Phúc (cha của Nguyễn Huệ) là quan hệ dòng tộc. Có giả thuyết cho rằng tổ tiên nhà Tây Sơn vốn họ Hồ ở làng Hương Cái, huyện Hưng Nguyên, tỉnh Nghệ An. Họ theo chân chúa Nguyễn vào lập nghiệp miền Nam khi chúa Nguyễn vượt Lũy Thầy đánh ra đất Lê – Trịnh tới Nghệ An (năm 1655). Ông cố của Nguyễn Huệ tên là Hồ Phi Long (vào giúp việc cho nhà họ Đinh ở thôn Bằng Chân, huyện Tuy Viễn, tức An Nhơn) cưới vợ họ Đinh và sinh được một trai tên là Hồ Phi Tiễn. Hồ Phi Tiễn không theo việc nông mà bỏ đi buôn trầu ở ấp Tây Sơn, cưới vợ và định cư tại đó. Vợ của Hồ Phi Tiễn là Nguyễn Thị Đồng, con gái duy nhất của một phú thương đất Phú Lạc, do đó họ đổi họ của con cái mình từ họ Hồ sang họ Nguyễn của mẹ. Người con là Nguyễn Phi Phúc cũng chuyên nghề buôn trầu và làm ăn phát đạt. Nguyễn Phi Phúc có 8 người con, trong đó có ba người con trai: Nguyễn Nhạc, Nguyễn Lữ và Nguyễn Huệ. Nguyễn Huệ sinh năm 1753 còn có tên là Hồ Thơm hay Quang Bình, Văn Huệ. Cụ Hồ rất coi trọng lịch sử nên sự liên hệ giữa câu chuyện có thật trên đây và bài thơ có thể là một giả thuyết. Chữ “Thơm” cũng có thể là tên hoạt động của Bác Hồ trong thời gian công tác cùng với 5 nhà cách mạng Nga kia, hay là một tên gọi khác của Bác hoặc cũng có thể là người yêu thương của Bác như vĩa than núi Hồng của tình yêu Yên Lãng.
VỀ VIỆT BẮC ĐÊM LẠNH NHỚ BÁC
“Tháng giêng rét đài, tháng hai rét lộc, tháng ba rét nàng Bân”. Rét đài là đợt rét cho cây trổ hoa; rét lộc là đợt rét khi cây nẩy mầm non; rét nàng Bân là đợt rét muộn nàng Bân may áo lạnh cho chồng. Tôi về Việt Bắc tháng giêng rét đài lúc trời rét đậm, vận nước vần vũ với cái lạnh thấm thía đến thấu xương của thời giao mùa. Tôi đi mang mang giữa vùng núi cao mà lòng bâng khuâng nhớ kỹ niệm cũ. Nơi đây là tuổi trẻ của tôi. Nay về Việt Bắc khi tôi trạc tuổi Bác của các năm đầu gian khổ kháng chiến, đêm lạnh nhớ Bác và thương sự dấn thân vì nước của Người.
Việt Bắc gồm sáu tỉnh: Cao Bằng, Bắc Kạn, Lạng Sơn, Hà Giang, Tuyên
Quang, Thái Nguyên (gọi tắt là Cao – Bắc – Lạng – Hà- Tuyên Thái). Đó là
căn cứ địa đầu não của Đảng Lao Động Việt Nam trong thời trước khởi
nghĩa (1941-1945) và là nơi trú đóng của chính phủ Việt Minh thời kháng
chiến chống thực dân Pháp (1945 – 1954).
Cao Bằng có hang Pác Bó (Cốc Bó) tiếng Tày nghĩa là “đầu nguồn” được
chủ tịch Hồ Chí Minh chọn làm nơi ở khi Bác về nước lãnh đạo khởi nghĩa
giành chính quyền. Trước cửa hang có một con suối lớn chảy ngầm từ trong
núi đá ra, nguồn của con suối là bên phía Bắc của ngọn núi này và thuộc
lãnh thổ Trung Quốc. Bác Hồ đã đặt tên suối Pác Bó là suối Lê Nin và
ngọn núi cao kia là núi Các Mác.
Trong chiến tranh biên giới Việt-Trung năm 1979, quân Trung Quốc đã
cho nổ mìn phá hoại hang Cốc Pó định cắt đứt mạch nguồn này nhưng núi
cao, suối lớn, mạch vững nên chỉ có thể chặn không có thể hủy. Người đời
sau sẽ bàn sâu hơn về đúng sai của mỗi bên nhưng thời Mao Trạch Đông và
Hồ Chí Minh rõ ràng là tình bạn hữu nghị tin cậy và không hề xẩy ra sự
cố nào. Ngày nay hang Cốc Pó đã được khôi phục một phần để phục vụ khách
tham quan. Cao Bằng là đất đầu nguồn của dòng Bách Việt (bộ tẩu) đi về
phương Nam “tẩu vi thượng sách”, né địch mạnh để dựng nghiệp lớn. Nguyễn
Bỉnh Khiêm (1491–1585) là nhà tiên tri, nhà giáo, nhà thơ triết lý, nhà
văn hoá lớn của thời Lê – Mạc. Lúc nhà Mạc sắp mất sai người đến hỏi
ông. Ông khuyên vua tôi nhà Mạc “Cao Bằng tuy thiển, khả diên sổ thể”
(Cao Bằng tuy nhỏ, nhưng có thể giữ được). Nhà Mạc theo lời ông và giữ
được đất Cao Bằng gần 80 năm nữa.
Bắc Kạn là tỉnh vùng núi cao, có địa hình phức tạp, cơ sở vật chất và
kinh tế chưa phát triển, nơi “Việt Bắc cho ta vay địa thế”(1), có hồ Ba
Bể một trong 20 hồ nước ngọt đặc biệt của thế giới cần được bảo vệ và
nằm trong vườn quốc gia Ba Bể, được công nhận là khu du lịch quốc gia
Việt Nam và Vườn di sản ASEAN. Đó cũng là nơi có căn cứ địa cách mạng
ATK Chợ Đồn nổi tiếng, một trong những khu căn cứ của Hồ Chí Minh và các
cán bộ cấp cao của Đảng Lao Động Việt Nam cùng các nhân sĩ trong chính
phủ kháng chiến của cụ Hồ, nơi mà hồn thiêng của cụ Phán Men Ứng Hòe
Nguyễn Văn Tố, Chủ tịch Quốc hội đầu tiên của nước Việt Nam Dân Chủ Cộng
Hòa bị giặc Pháp giết hại ở rừng thiêng Việt Bắc đến nay vẫn chưa tìm
được xác (2).
Lạng Sơn là cửa ngõ quan trọng bậc nhất của phía Bắc, nơi hiện có hai
cửa khẩu quốc tế, bốn cửa khẩu quốc gia và bảy chợ biên giới Việt
Trung, nơi đồi núi chiếm hơn 80% diện tích cả tỉnh và có nhiều thắng
cảnh nổi tiếng Đồng Đăng có phố Kỳ Lừa/ có nàng Tô Thị, có chùa Tam
Thanh, nơi có nhiều dòng sông, ấn tượng nhất là sông Thương, sông Kỳ
Cùng, qua sông Thương gửi về bến nhớ tôi nhiều năm đóng quân với bao kỷ
niệm (3).
Tuyên Quang có khu di tích văn hóa, lịch sử và sinh thái Quốc gia Tân
Trào, Địa bàn chính tại xã Tân Trào trong thung lũng nhỏ ở Đông Bắc
huyện Sơn Dương được bao bọc bởi núi Hồng ở phía Đông, núi Thoa, ngòi
Thia ở phía Nam, núi Bòng ở phía Tây. Đây là tâm điểm của thủ đô kháng
chiến chín năm, địa chỉ đến của những chuyến du lịch về nguồn. Đất và
người Tuyên Quang có rất nhiều điều cần nghiên cứu luận bàn. Thái Nguyên
là tỉnh trọng điểm phía Bắc Hà Nội về quốc phòng – kinh tế – xã hội và
đào tạo nguồn nhân lực. Đây là vùng đất địa linh của tam giác châu giữa
lòng của vòng cung Đông Triều, trường thành chắn Bắc Đây là vùng thiên
nhiên trong lành, suối nguồn tươi trẻ, lưu dấu tích anh hùng, mỹ nhân
trong vầng trăng, bóng nước giữa rừng Hồ trên núi. nơi có núi Cốc, sông
Công, hồ núi Cốc – vịnh Hạ Long, Hồ trên núi – với diện tích mặt hồ
khoảng 25 km2. Đền Hồ Chí Minh trên rừng Yên Lãng, đỉnh đèo De dưới là
mỏ than núi Hồng giữ ngọn lửa thiêng, vùng huyền thoại chuyện tình yêu
thương mà tôi đang hết lòng lưu giữ huyền thoại cũ và mới. Đảo Cái lưu
những cổ vật đặc biệt quý hiếm về Chùa Vàng và đền bà chúa Thượng Ngàn
nổi tiếng.
Hà Giang là một thuộc vùng Đông Bắc Việt Nam. Phía Đông giáp tỉnh Cao
Bằng, phía Tây giáp tỉnh Yên Bái và Lào Cai, phía Nam giáp tỉnh Tuyên
Quang, phía Bắc, Hà Giang giáp châu tự trị dân tộc Choang và Miêu Văn
Sơn thuộc tỉnh Vân Nam và địa cấp thị Bách Sắc thuộc tỉnh Quảng Tây của
Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa. Tôi muốn nhấn mạnh điều này để thấy chủ
tịch Hồ Chí Minh tinh tế đến ngần nào khi xác định Việt Bắc trong địa
giới hành chính với tư cách là một là một cấp hành chính. Hà Giang nằm ở
cực Bắc của Việt Nam, tỉnh này có nhiều ngọn núi đá cao và sông suối.
Địa hình của tỉnh Hà Giang khá phức tạp, có thể chia làm 3 vùng. Vùng
cao núi đá phía bắc nằm sát chí tuyến bắc, có độ dốc khá lớn, thung lũng
và sông suối bị chia cắt nhiều. Nằm trong vùng khí hậu cận nhiệt đới ẩm
nhưng do địa hình cao nên khí hậu Hà Giang mang nhiều sắc thái ôn đới.
Vùng cao núi đất phía tây thuộc khối núi thượng nguồn sông Chảy, sườn
núi dốc, đèo cao, thung lũng và lòng suối hẹp.Vùng thấp trong tỉnh gồm
vùng đồi núi, thung lũng sông Lô và Thành phố Hà Giang. Hà Giang có
nhiều núi non hùng vĩ, có đỉnh Tây Côn Lĩnh (2419 m) là cao nhất làm ta
nhớ đến bài thơ của Hồ Chí Minh “Bồi hồi dạo bước Tây Phong Lĩnh/trông
lại trời Nam nhớ bạn xưa”.
Sáu tỉnh Cao Bắc Lạng Hà Tuyên Thái là bài học lớn nhưng tiếc chưa có
tác phẩm địa chí lịch sử văn hóa Việt Bắc nào xứng tầm với vùng này.
Liên khu Việt Bắc thời kháng chiến chống thực dân Pháp gồm 17 tỉnh :
Cao Bằng, Bắc Kạn, Lạng Sơn, Hà Giang, Tuyên Quang, Thái Nguyên, Lào
Cai, Yên Bái, Sơn La, Lai Châu, Bắc Giang, Bắc Ninh, Phúc Yên, Vĩnh Yên,
Phú Thọ, Quảng Yên, Hải Ninh, Đặc khu Hồng Gai và huyện Mai Đà của tỉnh
Hòa Bình. Liên khu Việt Bắc là địa thế chiến lược lui có thể thủ, tiến
có thể công, là vùng đất địa linh nhân kiệt. Tam giác châu Bắc Bộ tâm
điểm Hà Nội được bảo vệ bởi hai dãy núi: Đông Bắc là dải Tam Đảo với 99
ngọn Nham Biền chạy xuống Đông Triều có non thiêng Trúc Lâm Yên Tử oai
trấn Đông Bắc; Tây Nam là dải Tản Viên nối 99 ngọn núi hùng vĩ chạy dọc
sông Đáy tới Ninh Bình kết nối Trường Sơn xương sống của đất Việt tại
vùng Thần Phù- Nga Sơn với câu ca dao cổ nổi tiếng “Lênh đênh qua cửa
Thần Phù/ Khéo tu thì nổi, vụng tu thì chìm” (4). Việt Bắc là vùng đất
đứng chân mở nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa mà với nhãn quan thiên tài,
chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký sắc lệnh số 127-SL ngày 4-11-1949 thiết lập
Liên khu Việt Bắc là cấp hành chính, trên cơ sở hợp nhất Liên khu 1 và
Liên khu 10. Từ năm 1949 đến năm 1954, Thượng tướng Chu Văn Tấn làm Khu
trưởng, Bí thư khu ủy, Chánh án Tòa án Quân sự, Chủ tịch Ủy ban kháng
chiến hành chính. Từ năm 1954 đến cuối năm 1956, ông làm Tư lệnh kiêm
Chính ủy, Bí thư Quân khu ủy Liên khu Việt Bắc. Khi vùng Tây Bắc được
giải phóng, khu tự trị Tây Bắc được thành lập theo Sắc lệnh số 134-SL
của Chủ tịch Chính phủ ngày 28-1-1953, gồm bốn tỉnh Lai Châu, Lào Cai,
Yên Bái và Sơn La tách khỏi Liên khu Việt Bắc và khu tự trị Việt Bắc
được thành lập ngày 1-7-1956 gồm sáu tỉnh Cao Bằng, Bắc Kạn, Lạng Sơn,
Hà Giang, Tuyên Quang, Thái Nguyên. Sau này những nhà địa lý lịch sử văn
hóa chắc chắn sẽ còn quay lại nhiều lần với quyết sách của chủ tịch Hồ
Chí Minh. Nhưng điều rất rõ ràng là khu tự trị Việt Bắc và khu tự trị
Tây Bắc là hai khu vực có nhiều dân tộc thiểu số sinh sống, cần có những
chính sách đối xử và ưu tiên phát triển riêng phù hợp cho mỗi vùng.
Đêm lạnh ở Việt Bắc tôi thấm thía nhất về Bác ba điều: Thứ nhất là bộ
đội cụ Hồ, thứ nhì là trọng dụng hiền tài, thứ ba là tiên liệu và quyền
biến. Bác xây dựng được một đội quân cách mạng “bộ đội cụ Hồ” thực sự
được dân tin yêu quý trọng. Nhiều câu chuyện cảm động mà anh Phạm Hồng
nay 85 tuổi, người có 5 cha con ra trận với bài thơ “Mừng tuổi 80 năm
2008” (3) xúc động giản dị như người lính Nguyên Phong của đức Nhân Tông
xưa. Bác Hồ coi trọng hiền tài và hiền tài không phụ Bác. Kẻ sĩ chết
cho người tri kỷ . Bao tấm gương sáng nhân sĩ hết lòng vì nước và vì cảm
tấm lòng tri ngộ của Bác mà đã ra sức chung tay gánh vác việc nước
trong thời buổi gian nan. Cả một trời sao nhân sĩ chói lọi trong thời
đại Hồ Chí Minh như Võ Nguyên Giáp, Trần Văn Giàu, Phạm Văn Đồng, Trường
Chinh, Huỳnh Thúc Kháng, Trần Đại Nghĩa, Tạ Quang Bửu, Tôn Thất Tùng,
Phạm Ngọc Thạch, Nguyễn Văn Tố, Đặng Văn Ngữ, Đặng Thái Mai, Nguyễn
Lân,…. Tôi trích bài viết nghĩa cử của cụ Hồ khóc cụ Nguyễn Văn Tố (2)
người bị Pháp giết tại Bắc Kạn để thấy Bác đối với trí thức và trí thức
đối với Bác. Việc tiên liệu và quyền biến của Bác đã có quá nhiều tư
liệu. Tư tưởng Hồ Chí Minh là sự gặp gỡ của chủ nghĩa Mác Lê Nin với sự
chắt lọc tinh hoa từ Tôn Dật Tiên qua ba tiêu ngữ ‘Độc lập, Tự do, Hạnh
phúc’. Sự vận dụng những nguyên lý phổ quát trong Tuyên ngôn độc lập năm
1776 của nước Mỹ và Tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền của Cách mạng
Pháp năm 1791 cùng với những vận dụng sáng tạo mưu lược, kế sách dựng
nước, giữ nước của Việt Nam phù hợp với điều kiện cụ thể của chính dân
tộc mình thể hiện đậm nét nhất qua tên Nước và tên Đảng. Bác rất coi
trọng thực tiễn, coi trọng đại đoàn kết dân tộc, giỏi tiên liệu và quyền
biến “dĩ bất biến ứng vạn biến”. Về nhân cách và phẩm chất của người
cán bộ cách mạng, Bác là tấm gương thực hành suốt đời của tám chữ: “Cần
kiệm liêm chính chí công vô tư” trao lại cho đời sau. Bác viết: “Trời
có bốn mùa: Xuân, Hạ, Thu, Đông. Đất có bốn phương: Đông, Tây, Nam,
Bắc. Người có bốn đức: Cần, kiệm, liêm, chính. Thiếu một mùa thì không
thành trời. Thiếu một phương thì không thành đất. Thiếu một đức thì
không thành người”. “Cũng như sông có nguồn thì mới có nước, không có
nguồn thì sông cạn. Cây phải có gốc, không có gốc thì cây héo. Người
cách mạng phải có đạo đức, không có đạo đức thì tài giỏi mấy cũng không
lãnh đạo được nhân dân“.
Về Việt Bắc đêm lạnh nhớ Bác. “Nếu nước được độc lập mà nhân dân không được hưởng Hạnh phúc, Tự do thì Độc lập cũng không có nghĩa lý gì”
(Hồ Chí Minh). Việt Bắc, Tây Bắc, Đông Bắc, Tây Nguyên, Tây Nam Bộ là
năm vùng đất trấn biên, vừa là phên dậu, vừa là yết hầu của Tổ quốc.
Cuộc sống người dân ở đó, sau sáu mươi năm giải phóng Thủ Đô và gần bốn
mươi năm sau Việt Nam thống nhất tuy đã đổi mới nhiều nhưng gian khó,
tiêu cực vẫn còn nhiều lắm. Chủ tịch Hồ Chí Minh mất năm 1969, di nguyện
của Người để lại trong di chúc lịch sử “Công việc trên đây là rất to
lớn, nặng nề, và phức tạp, mà cũng là rất vẻ vang. Đây là một cuộc
chiến đấu chống lại những gì đã cũ kỹ, hư hỏng, để tạo ra những cái mới
mẻ, tốt tươi. Để giành lấy thắng lợi trong cuộc chiến đấu khổng lồ này
cần phải động viên toàn dân, tổ chức và giáo dục toàn dân, dựa vào lực
lượng vĩ đại của toàn dân.” (5)
Năm nay nước ta có những vận hội mới nào? Tùy cơ, tùy vận, tùy thiên
mệnh, tùy thời, tùy thế, lại tùy nghi. Dĩ bất biến ứng vạn biến.
Khi viết tản văn này, tôi được chính ủy Phạm Hồng, sư trưởng Hoàng
Trung Trực, đại tá nhà văn Bùi Văn Bồng bổ sung tư liệu, hình ảnh và
thẩm định, trao đổi, đóng góp nhiều ý kiến sâu sắc. Xin chân thành cám
ơn. Đại tá Bùi Văn Bồng đã dẫn bài viết tại trang http://bvbong.blogspot.com/2013/02/suy-ngam-cuoi-ong-o-viet-bac.html với tựa đề được hiệu đính mới SUY NGẪM CUỐI ĐÔNG Ở VIỆT BẮC.
Tài liệu dẫn:
1) BÀI THƠ VIỆT BẮC
Ở đây ta dấy nghiệp nhọc nhằn
Hai tay trắng mưu cơ tần tảo
Mới làm nên đất nước bây giờ.
Ở đây muối mặn ta kiêng
thương xót đời con khát nước
Tương lai ta thắt bụng vì mày!
(chương 1)
Đây
Việt Bắc!
Sông Lô
nước xanh
tròng trành
mảnh nguyệt
Bình Ca
sương xuống
lạc
con đò
Đáy dạ thời gian
còn đọng
những tên
Như
Nà Phạc
Phủ Thông
Đèo Thùng
Khau Vác
Tôi nhớ
đồn Róm khi xưa
Nơi ta
ngã xuống
Trời sao ấp ủ …
Đây
khe suối cạn
nơi bạn ta nằm
Chắc hẵn
khu ATK
beo gầm cỏ rậm
Bản xưa
chim chóc
phục hồi chưa?
Người khách đến!
thuyền lên
bến lạ
Mãi vui
sương núi
trăng ghềnh
Tìm đâu
dấu vết ngày xưa?
Đâu
bom đạn tội tình
thuở ấy?
Rừng chẳng nói
lá rơi
vàng võ!
Thác bạc phơ đầu
mài gọt
đá xanh!
Nhưng hãy tin
nhiều đêm
bên bếp lửa,
Lũ trẻ đầu xanh
nghe
chuyện người xưa,
Cũng
mê mãi
như ta
nghe cổ tích …
Ở đâu
ta đã long đong
chín mùa xuân xạm lửa
Đạn
như ruồi
bâu kín
gót chân đi!
Ở đâu
lên Bắc
lại
về Đông
Vò võ
chân trời
khẩu súng.
Mỗi đêm
từ biệt
một quê hương!
Ở đây
ta dấy nghiệp
nhọc nhằn
Hai tay trắng
mưu cơ
tần tảo
Mới làm nên
đất nước bây giờ
Chính
chiếc nôi Việt Bắc
bế bồng ta
Qua
tất cả
tháng năm đầy lửa
Nuôi ta
nuôi cách mạng
lớn khôn
Ta bầu bạn
củ khoai môn
nương sắn
Bạn
con chim mất ngủ
rừng già
Bạn
sông Đà
sông Mã
chở đầy sao
Bạn hang núi
lá vàng rơi
khắc khoải
Ở đây
muối mặn ta kiêng
thương xót
đời con khát nước
Tương lai
ta thắt bụng
vì mày!
Ta đã nhịn
như
người lính nhịn.
Nhịn mủa xuân
lại đến
nhịn mùa đông
Nhịn điếu thuốc
nhịn từng vuông vải
Nhịn no
nhịn ấm
nhịn tình yêu!
Ở đây
mây sớm
quẩn
sương chiều
Đầu bản
hùm kêu
khản giọng
Đạn bom
chầu chực
bốn bên nhà
Ta sống
giữa
bản hùng ca nguy hiểm.
Ở đây
manh áo vải
chung nhau.
Giấc ngủ
cùng chung
chiếu đất
Hành quân
chung
khói bụi đường trường
Con muỗi độc
chung nhau cơn sốt.
Chiến trường
chung
dầu dãi đạn bom
Tới khi ngã
lại chung nhau
đất mẹ
Hãy chia sẻ cho nhau
gió bấc!
Chia
mưa phùn
nước lũ
cơm thiu
Để đến lúc
mắc trùng vây địch
Lại chia nhau
những thỏi đạn
cuối cùng
Ở đây
ta mắc nợ núi rừng
Một món nợ
khó bề trang trãi
Việt Bắc
cho ta vay
địa thế !
Vay từ
bó của
nắm tên
Vay từ
những hang sâu
núi hiểm
Cả
trám bùi
măng đắng
đã nuôi ta
Ta mắc nợ
những rừng sim bát ngát
Nợ
bản Mường heo hút
chiều sương
Nợ
củ khoai môn
Nợ
chim muông
nương rẫy
Nợ
tre vầu
bưng bít
rừng sâu.
Nợ
con suối
dù trong
dù đục
Nợ
những người
đã ngã
không tên
Ôi
thế kỷ
muôn quên
ngàn nhớ!
Nợ này
đâu dễ trả
mà quên!
Đi !
Tất cả!
Dù quen tay vỗ nợ
Cũng chớ bao giờ
vỗ nợ
NHÂN DÂN!
Trần Dần
Thơ Việt Nam 1945-2000, Gia Dũng sưu tầm biên soạn tuyển chọn Nhà Xuất bản Lao Động 2001, trang 233-243
2) CỤ PHÁN MEN ỨNG HÒE NGUYỄN VĂN TỐ
… “Cách mạng tháng 8 mới thành công, bộn bề khó khăn, thù trong giặc
ngoài, Chủ tịch Hồ Chí Minh và cụ Nguyễn Văn Tố mới có dịp gặp nhau. Mến
vì đức, trọng vì tài, Bác Hồ mời cụ Tố ra giúp nước. 2 triệu người chết
đói năm Ất Dậu đang đè nặng lên xã hội.
Được Bác Hồ phân công, cụ Tố sẵn lòng nhận nhiệm vụ là Bộ trưởng Bộ
Cứu tế – xã hội (nay là Bộ LĐ-TB-XH) trong Chính phủ Hồ Chí Minh. Sau
tổng tuyển cử đầu tiên, cụ trúng cử đại biểu Quốc hội với tư cách là đại
biểu tỉnh Nam Định. Trong cuộc họp Quốc hội sau đó, cụ đươc bầu là
Trưởng ban thường trực Quốc hội (ngày nay là Chủ tịch Quốc hội) khóa 1
và cho đến ngày 8/11/1946, cụ Bùi Bằng Đoàn thay thế. Ngày 3/11/1946, cụ
lại giữ chức Bộ trưởng không bộ trong Chính phủ.
Giặc Pháp trở lại xâm lược nước ta, ngày 7/10/1947, chúng cho quân
nhảy dù xuống Bắc Kạn âm mưu tiêu diệt đầu não kháng chiến, cụ bị chúng
bắt và giết: ” Thấy cụ là người chững chạc, nói tiếng Pháp yêu cầu chấm
dứt chiến tranh xâm lược. Lúc biết đó không phải là Chủ tịch Hồ Chí
Minh, chúng đã bắn chết khi ông già tìm cách chạy thoát. Đó là cụ Trưởng
ban thường trực quốc hội, nhân sĩ yêu nước tâm huyết và có uy tín. Cụ
Nguyễn Văn Tố hy sinh là một tổn thất lớn cho ta” ( Hồi ký “Chiến đấu
trong vòng vây” – Võ Nguyên Giáp).
Sang năm 1948, sau khi đánh tan âm mưu tấn công của thực dân Pháp Nhà
nước ta đã tổ chức lễ truy điệu cụ Tố. Trong bài truy điệu, Hồ Chủ tịch
đã dành những lời trân trọng, thống thiết: “…Nhớ cụ xưa/ Văn chương
thuần túy, học vấn cao sâu/ Thái độ hiền từ, tính tình thanh khiết/ Mở
mang văn hóa, cụ dốc một lòng/ Phú quý công danh, cụ nào có thiết”…
“Chúng tra tấn cực kỳ dã man, tàn khốc/ Cụ trả lời chúng bằng một nụ
cười oanh liệt/ Chúng làm hại cụ, lịch sử Pháp muôn đời thêm một vết xấu
xa…/Cụ dù hy sinh,tinh thần cụ ngàn thu sẽ vẻ vang bất diệt/ “Chính phủ
khôn xiết buồn rầu, đồng bào khôn xiết nỗi lòng thương tiếc”.
Nói đến nhà trí thức lớn của đất nước, nhà bác học “thông kim bác cổ”
(lời Giáo sư Nguyên Xuân), “nhà sử học anh hùng” (GS Hà Văn Tấn), nói
đến vị liệt sỹ Bộ trưởng đầu tiên đã ngã xuống vì nền độc lập còn non
trẻ của nước nhà, ai cũng thấy cuộc đời và sự nghiệp của cụ thật đáng
khâm phục.
Tuy nhiên, đến ngày nay, ai cũng xót thương cho linh hồn của cụ, vẫn
còn lang thang nơi rừng thiêng của tỉnh Bắc Kạn, cám cảnh không có nơi
cho đồng bào cả nước đến cắm nén nhang thơm viếng cụ.
(Nguồn:Bee.net)
3) QUA SÔNG THƯƠNG GỬI VỀ BẾN NHỚ
Tôi về Việt Bắc nhiều lần. Lần đầu là đợt tuyển quân ở Cao Bằng, Lạng
Sơn năm 1972. Đơn vị chúng tôi là trung đoàn 568 đóng tại Lục Ngạn, Hà
Bắc chuyên đào tạo quân tăng cường tiền thân của sư đoàn 325 B đóng ở
Tiên Yên, Quảng Ninh. Trước đó, tôi gia nhập quân đội tháng 9 năm 1971 ở
Trường Đại học Nông nghiệp 2 Hà Bắc cấp tốc huấn luyện ba tháng và hành
quân ngay vào Nam qua sông Thương gửi về bến nhớ
tham gia chiến dịch Quảng Trị:“Ta lại hành quân qua sông Thương/ Một
đêm vào trận tuyến/ Nghe Tổ Quốc gọi lên đường! Mà lòng ta xao xuyến /
…” xem tiếp
Anh Phạm Hồng năm 2013 là 85 tuổi, nguyên chính ủy trung đoàn 568 sau làm chính ủy sư đoàn 325B đã nhớ lại trong THƯ CỦA ANH PHẠM HỒNG 80 TUỔI NĂM 2008:
… “Xa em, càng nhớ những ngày này 35 năm trước, theo lệnh tổng động
viên của Chủ tịch Nước, hàng chục vạn sinh viên của các trường đại học,
cao đẳng trong cả nước đã xếp bút nghiên lên đường cùng cả nước “đánh
cho Mỹ cút” như lời Bác Hồ dặn. Anh cùng đơn vị được đón em từ Trường
Đại học Nông nghiệp cùng hàng ngàn anh em về huấn luyện chi viện chiến
trường.
Biết em là con út, mới lớn lên đã sớm mồ côi cha mẹ, ngày chỉ được ăn
một bữa, áo chỉ mặc một manh … mà đã có chí học hành thành sinh viên
đại học, tình nguyện vào chiến trường đánh Mỹ! Anh và đồng đội để em
cùng đơn vị vào miền Nam đánh vài trận rồi gọi ra ngay để có kinh nghiệm
về đội huấn luyện, góp sức đào tạo hàng vạn tiểu đội trưởng “khuôn vàng
thước ngọc” của phân đội nhỏ nhất trong quân đội ta. Hàng vạn tiểu đội
trưởng từ đoàn 568 anh hùng đã phụ trách hàng vạn tiểu đội với hơn mười
vạn quân đi khắp chiến trường chống Mỹ xâm lược…
Cùng lúc ấy, trong giai đoạn ác liệt nhất của cuộc kháng chiến chống
Mỹ cứu nước năm 1972, đã có nhiều bạn sinh viên của em trong 81 đại đội
vượt sông Thạch Hãn vào đánh giặc ở thành cổ Quảng Trị 81 ngày đêm… Sau
này, cả nước và thế giới đều biết những người con “tiền trí thức” yêu
quý của dân tộc và quân đội ta từ trường đại học hiên ngang đi thẳng ra
chiến trường đánh Mỹ, trở thành những anh hùng bất tử với dòng Thạch
Hãn:“Đò xuôi Thạch Hãn xin chèo nhẹ / Đáy sông còn đó bạn tôi nằm / Có
tuổi thanh xuân thành sóng nước /Vỗ yên bờ bãi mãi ngàn năm”.
Em cùng với những bạn trí thức ngày ấy đã xứng đáng với lòng tin yêu
và truyền thống của đoàn 568 làm tốt nhiệm vụ đào tạo tiểu đội trưởng
cho chiến trường, rồi học tiếp đại học, lấy bằng tiến sĩ, về làm giám
đốc trung tâm nghiên cứu khoa học nông nghiệp, ngày đêm gắn bó với Đông
Nam Bộ, đồng bằng sông Cửu Long, Tây Nguyên và duyên hải miền Trung. Nay
em lại làm giảng viên đại học, góp phần đào tạo những kỹ sư, thạc sỹ,
tiến sỹ của hơn 45 triệu nông dân đã đang nuôi sống cả xã hội và đi lên
công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn.
Nhân năm mới, mừng hai em không ngừng tiến bộ và thành đạt trên con
đường khoa học của mình, mừng hai cháu Nguyên Long nối tiếp truyền thống
gia đình, luôn tiến bộ trưởng thành. Mong được đón các em và các cháu.
Gửi các em những dòng tâm tình của anh trong trang thơ kèm đây nhân 80
mùa xuân”.
MỪNG TUỔI TÁM MƯƠI
Thấm thoát thoi đưa vừa ngoảnh lại
Xuân nay mình đã tám mươi tròn
Bốn tư năm lẻ đi đánh giặc
Hưu về tóc bạc vẫn lòng son
Nhớ buổi đầu vào Vệ quốc quân
Dối nhà đi họp đã hơn tuần
Kiểm tra sức khoẻ năm phòng huyện
Suýt bị trả về: chưa đủ cân!
Trận đầu bố trí ở Cầu Bây
Giáo búp đa sắc lẹm trong tay
Đợi địch tràn sang là xốc tới
“Đánh giáp lá cà” với giặc Tây.
Trận hai chặn Pháp ở cầu Ghềnh
Quê hương Bãi Sậy giáp Như Quỳnh
Với khẩu súng trường, viên đạn thép
Quần với thằng Tây cao lênh khênh
Trận ba được nhận khẩu tiểu liên
Với mười viên đạn một băng liền
Chặn giặc từ đầu đường “ba chín”
Thôn nghèo Yên Lịch dạ trung kiên!
Vừa đánh Tây vừa cõng thương binh
Vượt sông giá lạnh lúc bình minh
Máu đồng đội thấm đầy quân phục
Vẫn chẳng rời nhau nghĩa tử sinh!
Thế rồi hơn bốn chục mùa xuân
Chiến trường giục giã chẳng dừng chân
Theo anh Văn, ngọn cờ Quyết thắng
Bác Hồ cùng chúng cháu hành quân!
Cả đời mãi miết cuộc trường chinh
Ơn vợ, quê hương vẹn nghĩa tình
Tần tảo nuôi con, chăm cha mẹ
Vượt ngàn gian khó, giỏi mưu sinh!
Pháp Mỹ chạy rồi, nước chửa yên
Hai đầu biên giới lửa triền miên
Năm cha con lại cùng thắng giặc
Trên biên phía Bắc bảy năm liền.
Trở về đội ngũ cựu chiến binh
Cháu con đều tiến bộ, trưởng thành
Cùng anh em tiếp vun truyền thống
Chung tay làm rạng rỡ quê mình…
Sức mạnh nhân dân và đồng đội
Dựng làng văn hoá thật kiên trung
Vượt bao thử thách hai thời đại
Quê hương Tán Thuật xã anh hùng.
Tám chục tuổi đời vẫn thanh xuân
Sáu hai tuổi Đảng vẫn kiệm, cần
Liêm chính làm theo lời Bác day
Vinh nào bằng “công bộc nhân dân”
Mười tám năm qua hưu chẳng nghỉ
Đồng đội luôn về sum họp vui
Mọi việc làm đều cùng suy nghĩ
Đơm hoa, kết trái đẹp cho đời
Vui thay mình đang tới tám hai
Phía trước đường xuân vẫn rộng dài
Nước mạnh, dân giàu, nhà hạnh phúc
Ngẩng đầu thẳng bước tới tương lai.
Cánh cò ông Noel vầng trăng mẹ hiền mang đến cho em giấc mơ hạnh phúc
khi ban mai tỉnh thức mọc sớm sao tình yêu thăm thẳm giữa tâm hồn Cánh cò bay trong mơ …
Cánh cò bay trong mơ Ca dao em và tôi Bảng lãng cánh cò Bay giữa nhân gian.‘
Con cò đi đón cơn mưa Tối tăm mù mịt ai đưa cò về’ bâng khuâng Cánh cò Thương lời ru của mẹ:
“Tháng giêng, tháng hai, Tháng ba, tháng bốn, Tháng khốn, tháng nạn Đi vay đi dạm Được một quan tiền Ra chợ Kẻ Diên Mua con gà mái Về nuôi hắn đẻ Ra mười quả trứng Một trứng: ung Hai trứng: ung Ba trứng: ung Bốn trứng: ung Năm trứng: ung Sáu trứng: ung Bảy trứng: ung Còn ba trứng Nở được ba con Con: diều tha Con: quạ bắt Con: mặt cắt xơi Đừng than phận khó ai ơi Còn da lông mọc, còn chồi nảy cây”.
Mãi thế rồi ta cũng về đây Điền viên thú nọ vẫn xưa nay Giang hồ bạn lứa câu tan hợp Tùng cúc anh em cuộc tỉnh say Tòa đá Khương Công (*) đôi khóm trúc Áo xuân Nghiêm Tử (**) một vai cầy Thái bình vũ trụ càng thong thả Chẳng lợi danh chi lại hóa hay.
(*) Khương Công: Khương Tử Nha thời nhà Chu, khi còn đi ẩn thường ngồi câu ở sông Vị. (**) Nghiêm Tử: Nghiêm Quang đời Đông Hán. mặc áo tơi đi cầy ở núi Phú Xuân
Thắp đèn lên đi em ! Lửa đèn vầng trăng soi Qua đèo Ngang nhớ Anh Lên đèo Ngang ngắm biển Ơi rừng lau quê hương
Lửa đèn Phạm Tiến Duật Chim lửa của Trường Sơn Ngắm vầng trăng cổ tích Nhớ mang mang một thời.
THẮP ĐÈN LÊN ĐI EM Hoàng Kim
Thắp đèn lên đi em! Xua tăm tối, giữa đêm trường ta học Vũ trụ bao la đèn em là hạt ngọc Cùng sao khuya soi sáng mảnh đất này Dù sớm chiều em đã học hăng say Dù ngày mệt chưa một hồi thanh thản Đèn hãy thắp sáng niềm tin chiến thắng Em thắp đèn lên cho trang sách soi mình.
Thắp đèn lên đi em! Xua tăm tối giữa đêm trường ta học Em đâu chỉ học bằng ánh mắt Mà bằng cả lòng mình, cả khối óc hờn căm Thù giặc giết cha, bom cày sập tung hầm Nhà tan nát, sân trường đầy miệng hố Hãy học em ơi, dù ngày có khổ Lao động suốt ngày em cần giấc ngủ ngon Nhưng đói nghèo đâu có để ta yên | Và nghị lực nhắc em đừng ngon giấc Nợ nước thù nhà ngày đêm réo dục Dậy đi em, Tổ quốc gọi anh hùng.
Thắp đèn lên đi em! Xua tăm tối giữa đêm trường ta học Mặc cho gió đêm nay lạnh về tê buốt Tấm áo sờn không đủ ấm người em Vùng dậy khỏi mền, em thắp ngọn đèn lên Để ánh sáng xua đêm trường lạnh cóng Qua khổ cực càng yêu người lao động Trãi đói nghèo càng rèn đức kiên trung Em đã đọc nhiều gương sáng danh nhân Hãy biết nhục, biết hèn mà lập chí Thắp đèn lên đi em, ngọn đèn dầu bền bỉ Sáng giữa đời lấp lánh một niềm tin.
Thắp đèn lên đi em
1971
Thắp đèn lên đi em Thương nhớ bài thơ cũ Lửa đèn vầng trăng soi Chuyện đời không nỡ quên
2020
QUA ĐÈO NGANG Hoàng Ngọc Dộ
Qua đèo Ngang, qua đèo Ngang Rừng thẳm Hoành Sơn giống bức màn Tường thành hai dãy nhiều lũy nhỏ Gió chiều lướt thổi nhẹ hơi hương Cổng dinh phân định đà hai tỉnh Cheo leo tầng đá, giá hơi sương Người qua kẻ lại đều tức cảnh Ta ngẫm thơ hay của Xuân Hương
Trập trùng núi cao cao Bên dốc vực sâu sâu Gió ngàn về hun hút Thổi dậy ngàn bông lau
Ơi rừng lau quê hương Trắng lòa như tuyết xuống Theo suối quân lên đường Trẩy đi dài cuồn cuộn
Phải cha ông thức dậy Tiễn cháu con lên đường Mà nghe rừng lau chuyển Như muôn nghìn gươm khua
Qua bao nhiêu đèo cao Vẫn cờ lau bát ngát Hay vua Đinh ngày xưa Thầm giúp ta đánh giặc?
Giữa đỉnh trời cao ngất Mới hiểu lòng ông cha Bắc Nam liền một dãi Non sông chung một nhà.
LỬA ĐÈN Phạm Tiến Duật
‘Lửa đèn’ Phạm Tiến Duật là sử thi anh hùng dân tộc Việt với âm hưởng và tiếng dội của bài thơ này thật lớn.
I – ĐÈN
Anh cùng em sang bên kia cầu Nơi có những miền quê yên ả Nơi có những ngọn đèn thắp trong kẽ lá Quả cây chín đỏ hoe Trái nhót như ngọn đèn tín hiệu Trỏ lối sang mùa hè, Quả cà chua như cái đèn lồng nhỏ xíu Thắp mùa đông ấm những đêm thâu, Quả ớt như ngọn lửa đèn dầu Chạm đầu lưỡi chạm vào sức nóng… Mạch đất ta dồi dào sức sống Nên nhành cây cũng thắp sáng quê hương Chúng nó đến từ bên kia biển Rủ nhau bay như lũ ma trơi Từ trên trời bảy trăm mét Thấy que diêm sáng mặt người Một nghìn mét từ trên trời Nhìn thấy ngọn đèn dầu nhỏ bé Tám nghìn mét Thấy ánh lửa đèn hàn chớp loé Mà có cần đâu khoảng cách thấp cao Chúng lao xuống nơi nao Loé ánh lửa, Gió thổi tắt đèn, bom rơi máu ứa. Trên đất nước đêm đêm Sáng những ngọn đèn Mang lửa từ nghìn năm về trước, Lấy từ thuở hoang sơ, Giữ qua đời này đời khác Vùi trong tro trấu nhà ta. Ôi ngọn lửa đèn Có nửa cuộc đời ta trong ấy! Giặc muốn cướp đi Giặc muốn cướp lửa tim ta đấy
II – TẮT LỬA
Anh cùng em sang bên kia cầu Nơi có những miền quê yên ả Nơi tắt lửa đêm đêm khiến đất trời rộng quá Không nhìn thấy gì đâu Bóng tối che rồi Cây trúc làm duyên phải nhờ gió thổi Cô gái làm duyên phải dùng giọng nói Bông hoa làm duyên phải luỵ hương bay… Bóng tối phủ dày Che mắt địch Nơi tắt lửa là nơi vang rền xe xích Kéo pháo lên trận địa đồng cao Tiếng khẩu đội trưởng ở đâu Đấy là đuôi khẩu pháo Tiếng anh đo xa điểm đều Vang ở đâu, đấy là giữa điểm đồ Nơi tắt lửa là nơi in vết bánh ôtô, Những đoàn xe đi như không bao giờ hết, chiếc sau nối chiếc trước ì ầm Như đàn con trẻ chơi u chơi âm Đứa này nối hơi đứa khác.
Nơi tắt lửa là nơi dài tiêng hát Đoàn thanh niên xung phong phá đá sửa đường; Dẫu hố bom kề bên còn bay mùi khét Tóc lá sả đâu đó vẫn bay hương Đêm tắt lửa trên đường Khi nghe gần xa tiếng bước chân rậm rịch Là tiếng những đoàn quân xung kích Đi qua. Từ trong hốc mắt quầng đen bóng tối tràn ra Từ dưới đáy hố bom sâu hun hút Bóng tối dâng đầy toả ngợp bao la, Thành những màn đen che những bào thai chiến dịch Bóng đêm ở Việt Nam Là khoảng tối giữa hai màn kịch Chứa bao điều thay đổi lớn lao,
Bóng đêm che rồi không nhìn thấy gì đâu Cứ đi, cứ đi nghe lắm âm thanh mới lạ.
III – THẮP ĐÈN
Anh cùng em sang bên kia cầu Nơi có những miền quê yên ả Nơi đêm ngày giặc điên cuồng bắn phá Những ngọn đèn vẫn cứ thắp lên Chiếc đèn chui vào ống nứa Cho em thơ đi học ban đêm, chiếc đèn chui vao lòng trái núi Cho xưởng máy thay ca vời vợi, Chiếc đèn chui vào chiếu vào chăn Cho những tốp trai làng đọc lá thư thăm
Ta Thắp đèn lên trên đỉnh núi Gọi quân thù đem bom đến dội Cho đá lở đá lăn Lấy đá xây cầu, lấy đá sửa đường tàu Ta bật đèn pha ôtô trong chớp loè ánh đạn Rồi tắt đèn quay xe Đánh lạc hướng giặc rồi ta lại lái xe đi… Ngày mai, ngày mai hoàn toàn chiến thắng Anh dắt tay em, trời chi chit sao giăng “Thắp đèn ta sẽ chơi trăng ngoài thềm” Ta thắp đèn lồng, thắp cả đèn sao năm cánh Ta dẫn nhau đến ngôi nhà đèn hoa lấp lánh Nơi ấy là phòng cưới chúng mình
Ta sẽ làm cây đèn kéo quân thật đẹp Mang hình những người những cảnh hôm nay Cho những cuộc hành quân nào còn trong bóng tối Sẽ hiện muôn đời trên mặt ngọn đèn xoay.
